“Η άνοδος των Πρασίνων της Γερμανίας και η ανάδυση μιας νέας εποχής” – Γράφει ο Νίκος Χούτας

Γράφει ο Νίκος Χούτας

Αναπλ. Γραμματέας Τομέα Περιβάλλοντος Κινήματος Αλλαγής

«Η εποχή δεν μας ανήκει. Η εποχή δεν είναι ιδιοκτησία μας. Ανήκουμε εμείς στην εποχή μας και η εποχή είναι δυνατότερη από όλους τους ανθρώπους που περιλαμβάνει». Τα λόγια αυτά χρησιμοποιεί σε ομιλία του ο στοχαστής και φιλόσοφος Κώστας Αξελός, συζητώντας για τα Επτά και ένα προβλήματα της εποχής, θέμα το οποίο περιλαμβάνεται στην έκδοση Η εποχή και το ύπατο διακύβευμα (εκδ. Νεφέλη, 2002). Το πρώτο πρόβλημα που πραγματεύεται είναι το οικονομικό και δεύτερο το οικολογικό. 

Στο κείμενο αυτό ανέτρεξα καθώς αναλογιζόμουν τις προεκτάσεις από μία πολύ πιθανή πλέον νίκη του Κόμματος των Πρασίνων στις επερχόμενες γερμανικές εκλογές. Σίγουρα, το πολιτικό momentum είναι ευνοϊκό για μια άρδην αλλαγή του πολιτικού σκηνικού της Γερμανίας, ικανή να ενεργοποιήσει ευρύτερες μεταβολές στο πολιτικό τοπίο της Ευρώπης. 

Η Annalena Baerbock, το πρόσωπο που σηματοδοτεί την δυναμική αυτή γεννήθηκε το 1980, έτος ίδρυσης του κόμματος των Πρασίνων στην τότε Δυτική Γερμανία. Η 41χρονη Baerbock, έγινε μέλος των Πρασίνων το 2005 χρονιά κατά την οποία η Angela Merkel γινόταν η πρώτη γυναίκα καγκελάριος της Γερμανίας και η πρώτη πρώην πολίτης της Ανατολικής Γερμανίας η οποία ηγείτο της επανενωμένης Γερμανίας (οι δύο προηγούμενοι καγκελάριοι Helmut Kohl και Gerhard Schroder προήρχοντο από την Δυτική Γερμανία). 

Εάν οι δημοσκοπήσεις, που διενεργήθηκαν το διάστημα μετά την ανακοίνωση των Πρασίνων ότι προτείνουν την Baerbock για υποψήφια καγκελάριο, επαληθευτούν στην πορεία προς τις Ομοσπονδιακές εκλογές, τότε οι Πράσινοι φαίνεται ότι είτε θα ηγηθούν της διακυβέρνησης με την συνεργασία και άλλων κομμάτων είτε θα συμμετάσχουν ως εταίροι. Τα ποσοστά τους παρουσιάζουν αυξητική τάση σε αντίθεση με αυτά της Ένωσης Χριστιανοδημοκρατών / Χριστιανοκοινωνιστών (CDU/CSU) που εμφανίζουν σοβαρές απώλειες. Έπεται το Σοσιαλιστικό κόμμα (SPD) και ακολουθούν οι ευρωσκεπτικιστές “Εναλλακτική για την Γερμανία” (AfD), οι Φιλελεύθεροι και η Αριστερά. Η αποτύπωση της τάσης αυτής στη κάλπη της 26ης Σεπτεμβρίου θα είναι σίγουρα η μεγαλύτερη πολιτική ανατροπή των τελευταίων ετών στην γηραιά Ήπειρο, καθώς θα προέρχεται από το ισχυρότερο κράτος της.

Πως όμως ένα κόμμα με 40 χρόνια ζωής αλλά με μικρή εμπειρία διακυβέρνησης, κατάφερε να φτάσει να διεκδικεί με αξιώσεις την καγκελαρία; Από το ιδρυτικό συνέδριο της Καλσρούης, το 1980, οι πολιτικές ζυμώσεις μεταξύ των δύο κυρίαρχων τάσεων στο εσωτερικό του, των realos (ρεαλιστών) και των fundis (πιστών στις βασικές αρχές του κινήματος), έχουν διαμορφώσει την πορεία και την εξέλιξή του. Οι περιγραφές των πρώτων χρόνων της πορείας του κόμματος των Πρασίνων, αναφέρονται σ’ ένα πολιτικό μωσαϊκό οικολόγων, πρωτοπόρων του φοιτητικού κινήματος, ειρηνιστών, φιλόζωων, ακτιβιστών, συντηρητικών, φεμινιστριών και κομμουνιστών, θυμίζοντας τα πρώτα χρόνια της πολυσυλλεκτικότητας και της ιδεολογικής βαβυλωνίας του ΠΑΣΟΚ με την συνύπαρξη κεντρώων, σοσιαλδημοκρατών, αντιστασιακών της επταετίας και μαρξιστών. Στο πολιτικό τους πρόγραμμα, κατείχαν κεντρική θέση η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, η οικολογία και ο πυρηνικός αφοπλισμός. Το 1993, θα ενωθούν με οικολόγους της πρώην Ανατολικής Γερμανίας συστήνοντας το κόμμα Συμμαχία 90/Πράσινοι, έχοντας τρία χρόνια πριν υποστεί τις δυσάρεστες εκλογικές συνέπειες της αντίθεσής τους στην επανένωση των δύο Γερμανιών. Η πρώτη τους συμμετοχή σε κυβερνητικό συνασπισμό έγινε το 1998, ως ελάσσων εταίρος του SPD. Ο Joschka Fischer ήταν ο πρώτος Πράσινος υπουργός Εξωτερικών επί καγκελαρίας Schroder. Εντούτοις, οι νατοϊκοί βομβαρδισμοί κατά της Γιουγκοσλαβίας και η απόφαση του κόμματος για συμμετοχή γερμανικών δυνάμεων στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, έπληξε τις ειρηνικές αρχές του κινήματος των Πρασίνων και η επόμενη επιτυχία τους θα έρθει το 2011 με την εκλογή του πρώτου Πράσινου περιφερειακού πρωθυπουργού, του Winfried Kretschmann, στο κρατίδιο της Βάδης – Βυρτεμβέργης. 

Τι συνέβη τα χρόνια που προηγήθηκαν και οι Πράσινοι από ένα κόμμα με μεσαία απήχηση -κατά μέσο όρο στο 8%- υπερδιπλασίασε την κομματική του βάση, ώστε στις ευρωεκλογές του 2019 να λάβει 20,5% και σήμερα δημοσκοπικά να έχει σταθεροποιηθεί άνω του 25%; Χωρίς αμφιβολία η φθορά των παραδοσιακών κομματικών σχηματισμών εξουσίας, απότοκη εν πολλοίς της χρηματοπιστωτικής κρίσης της περασμένης δεκαετίας, των πολιτικών σκανδάλων του κυβερνητικού συνασπισμού (CDU/CSU) σε συνδυασμό με την αμηχανία τους σε διάφορες φάσεις της πανδημικής κρίσης, φέρνει τους Πρασίνους σε πλεονεκτική θέση. Δεν δείχνει ωστόσο να πρόκειται περί αυτού και μόνο. Η άνοδός τους συντελείται, ενόσω βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη η συζήτηση για την εξάντληση των φυσικών πόρων, την αδυναμία κάλυψης των ενεργειακών αναγκών και την συνεχή διεύρυνση των οικονομικών ανισοτήτων. Οι πολλαπλές προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής για τις κοινωνίες σχετικά με το τρόπο διαχείρισης των φυσικών πόρων, τα μέτρα κατά της περιβαλλοντικής ρύπανσης και την καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης των πολιτών, τοποθετούν τους Πρασίνους σε πρωταγωνιστική θέση στη γερμανική πολιτική σκηνή. Το περιέγραψε εύστοχα ο σοσιαλιστής Πρόεδρος της Γερμανίας Frank-Walter Steinmeier σε ομιλία του στην εκδήλωση επετείου των 40 χρόνων ίδρυσης του κόμματος. Απευθυνόμενος στο ακροατήριο των Πρασίνων τόνισε: «Το μεγαλύτερο επίτευγμά σας είναι ότι η οικολογία έγινε το τέταρτο πολιτικό σημείο αναφοράς δίπλα στο κοινωνικό, το φιλελεύθερο και το συντηρητικό». 

Οι Πράσινοι, εκπέμπουν το πνεύμα του καιρού τους. Η πολιτική τους ατζέντα, εκπροσωπεί τα ζητούμενα της εποχής μας. Η οικολογία, ένας όρος που εισήγαγε ο Γερμανός βιολόγος Ernest Haeckel, το 1868, έχει εμπεδωθεί από τους Πρασίνους τόσο στην πολιτική όσο και κοινωνική της διάσταση και εκφράζεται στο πολιτικό τους πρόγραμμα με τον πιο γνήσιο τρόπο από κάθε άλλη πολιτική δύναμη, που εκλάμβανε προγενέστερα τις θέσεις τους ως -σχεδόν- ουτοπικές. Οι καιροί αλλάζουν όμως και στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα οι πολιτικές τους προτάσεις εκλαμβάνονται από τους πολίτες ως ελκυστικές. 

Τα μέτρα μείωσης των κλιματολογικών επιπτώσεων, η προστασία του περιβάλλοντος, η ταχεία απανθρακοποίηση της ενέργειας και η μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία συνθέτουν το βασικό προγραμματικό τους πλαίσιο. Στον αντίποδα της αυστηρής δημοσιονομικής πολιτικής (το «φρένο χρέους» έχει ενσωματωθεί στο γερμανικό Σύνταγμα από το 2009), προτείνουν αυτό που έχουν αντιληφθεί και οι Χριστιανοδημοκράτες πριν ακόμα από το ξέσπασμα της πανδημίας, την χαλάρωση των φορολογικών βαρών και την αύξηση των δημοσιονομικών επενδύσεων οι οποίες μπορούν να επιδράσουν θετικά στην παραγωγικότητα των ιδιωτικών κεφαλαίων και της εργασίας. Εκτιμούν δηλαδή ότι το δημοσιονομικό πλαίσιο πρέπει να είναι τέτοιο ώστε να ενθαρρύνει τις σαρωτικές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις, τις αναγκαίες για την αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης. Οι περιβαλλοντικές τους αρχές, αποτυπώνονται και στο τομέα της εξωτερικής πολιτικής με τους Πρασίνους να έχουν προτείνει την διακοπή της κατασκευής του αγωγού Nord Stream 2 με την Ρωσία. Ξεκάθαρη είναι η στάση τους και έναντι της Κίνας και της Τουρκίας τις οποίες επικρίνουν για καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στην πρώτη τηλεοπτική της συνέντευξη, ως υποψήφια καγκελάριος, η Baerbock, έστρεψε τα πυρά της στον Τούρκο Πρόεδρο Erdogan για το περιστατικό με την Ursula von der Leyen στην Άγκυρα (“sofagate”).

Οι Πράσινοι επαγγέλονται μια διαφορετική αντίληψη αφενός σε όλους σχεδόν τους τομείς της δημόσιας πολιτικής αφετέρου στον ίδιο τον τρόπο ζωής. Η αντίληψη αυτή διαπνέεται από την προοπτική της αρμονικής συνύπαρξης της ανθρώπινης δυναμικής με τη δυναμική του φυσικού περιβάλλοντος. Σε παρελθούσες δεκαετίες, ο πολιτικός τους λόγος πράγματι εκλαμβανόταν ως εναλλακτικός. Σήμερα, γίνεται αποδεκτός ως ρεαλιστικός αφού αποτελεί πλέον παραδοχή ότι η θεώρηση της αέναης ανάπτυξης με την αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων, οδηγεί μόνο σε αδιέξοδα. Εξαιτίας αυτού μια ενδεχόμενη εκλογική τους επικράτηση είναι βέβαιο ότι θα έχει έντονες επενέργειες στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα, επισπεύδοντας περισσότερο τις μεταβολές προς ένα οικονομικό μοντέλο πράσινης ανάπτυξης. Ούτως ή άλλως ο ευρωπαϊκός πολιτικός χάρτης αργά ή γρήγορα θα αναδιαταχθεί με βάση αυτά τα προτάγματα.  Οι πολιτικές δυνάμεις της Ευρώπης, θα κληθούν να προσαρμόσουν τους άξονες πολιτικής τους αποσυνδέοντας το επίπεδο κοινωνικής ευημερίας των λαών της από την έννοια και τους τρόπους της οικονομικής μεγέθυνσης, όπως τα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, προασπίζοντας έτσι την περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα. 

Στα ελληνικά πολιτικά πράγματα, η δημοκρατική παράταξη, το ΠΑΣΟΚ, ήδη από την πρώτη του κυβερνητική θητεία συνέδεσε τον χωροταξικό σχεδιασμό με την ορθολογική διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος όπως και με την αναπτυξιακή διαδικασία. Ο πρωτοπόρος για την εποχή του Οικιστικός Νόμος 1337/83, θέσπιζε τις Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου σε περιαστικές και περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές (δάσοι, βιότοποι, κ.α). Στις αρχές του 21ου αιώνα, το ΠΑΣΟΚ εισήγαγε στο πολιτικό λεξιλόγιο την έννοια της πράσινης ανάπτυξης, κατοχυρώνοντας συνταγματικά τη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος σε σχέση με τις επενδυτικές δράσεις, συστήνοντας μάλιστα για τους λόγους αυτούς, το 2009, ξεχωριστό υπουργείο Περιβάλλοντος. Με το Νόμο 3851/2010 εξάλλου, παρέχονταν σε μικρούς επενδυτές η δυνατότητα υλοποίησης έργων ΑΠΕ. Το Κίνημα Αλλαγής συντάχθηκε εξ αρχής με την μετάβαση της Ευρώπης από τη γραμμική στην κυκλική οικονομία, προσβλέποντας σ’ ένα πρότυπο ανάπτυξης το οποίο έχει θεμελιώδη αρχή του μια Πράσινη Συμφωνία για δίκαιη παροχή των ενεργειακών αγαθών. 

Το Κίνημα Αλλαγής-ΠΑΣΟΚ, είναι αποδεδειγμένα κίνημα περιβαλλοντικής ευθύνης. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται στην επιστολή της Προέδρου του Φ. Γεννηματά στις 22/4/2021 προς τον Πρωθυπουργό και τους αρχηγούς των πολιτικών κομμάτων για έναν ελληνικό κλιματικό νόμο, συνέχεια του ευρωπαϊκού. Στην επιστολή της επισημαίνει ότι «η αντιμετώπιση των συνεπειών της Κλιματικής Αλλαγής, η προστασία του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής, αποτελούν προτεραιότητα πια για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, για όλους τους πολίτες». Στην επιστολή κοινοποιείται το πλήρες σχέδιο του Κινήματος Αλλαγής για έναν «οδικό χάρτη» συγκεκριμένων βημάτων που θα πρέπει να ακολουθηθούν, προκειμένου να συνδιαμορφωθεί και ακολούθως να υπερψηφισθεί με την ευρύτερη δυνατή κοινοβουλευτική πλειοψηφία ο πρώτος ελληνικός κλιματικός νόμος, έχοντας ως χρονικό ορίζοντα την επερχόμενη Σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών, στην Γλασκώβη, αρχές Νοεμβρίου.

Μέσα στο περίγραμμα των εξελίξεων αυτών, η ετοιμότητα του Κινήματος Αλλαγής, δείχνει ότι διαθέτει εκείνη τη πολιτική δυναμική ώστε να εγγυηθεί το πέρασμα της χώρας στην κλιματική ουδετερότητα. Μετά από μία δεκαετία στην οποία δοκιμάστηκαν σκληρά οι πολιτικές αντοχές του κομματικού μας χώρου, έφτασε η ώρα, με αυτοπεποίθηση, να δημιουργήσουμε ένα νέο πολιτικό και κοινωνικό ρεύμα με σαφή προγραμματική ενότητα και πλειοψηφική κατεύθυνση, διεκδικώντας την ισότιμη συμμετοχή της Ελλάδας στις διαδικασίες μετάβασης στην πράσινη εποχή. Άλλωστε, όπως έχει δηλώσει η Baerbock «η δημοκρατία ευδοκιμεί στην αλλαγή».