Άρθρο του Ευάγγελου Βενιζέλου στην “Καθημερινή της Κυριακής”:

Η Ελλάδα υπερασπίζεται σθεναρά την εθνική της κυριαρχία και τα εθνικά κυριαρχικά δικαιώματά της μεταξύ των οποίων σημαντική θέση κατέχουν τα κυριαρχικά δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα και την αποκλειστική οικονομική ζώνη. Αυτά όμως τα κυριαρχικά δικαιώματα προκειμένου να ασκηθούν πλήρως προϋποθέτουν και για τις δύο αυτές θαλάσσιες ζώνες –που ταυτίζονται ως προς την έκτασή τους στις μη ωκεάνιες θάλασσες– την οριοθέτησή τους με τις γειτονικές χώρες, τις χώρες που οι ακτές τους, ηπειρωτικές ή νησιωτικές, βρίσκονται απέναντι ή δίπλα. Η οριοθέτηση συντελείται με τους τρόπους που διεξοδικά προβλέπει η Διεθνής Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (ΔΣΔΘ) που απηχεί γενικώς παραδεδεγμένους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου οι οποίοι δεσμεύουν και τις χώρες που δεν είναι μέρη της Σύμβασης, όπως η Τουρκία.

Πριν από την «τελική οριοθέτηση» τα συνορεύοντα κράτη πρέπει να επιδιώκουν «πρακτικές διευθετήσεις προσωρινού χαρακτήρα» (άρθρα 74 παρ. 3 και 83 παρ. 3 της ΔΣΔΘ για την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα αντίστοιχα). Ο καθορισμός των απώτερων ορίων της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ με εσωτερική νομοθετική ρύθμιση, όπως έγινε με τον νόμο 4001/2011, δεν συνιστά οριοθέτηση και μάλιστα τελική κατά τη ΔΣΔΘ, αλλά προκαταρκτική ενέργεια. Αλλωστε τα «απώτερα όρια» είναι αυτά που ένα κράτος θεωρεί ότι ισχύουν και με τα οποία προσέρχεται στις προβλεπόμενες από τη ΔΣΔΘ διαδικασίες οριοθέτησης. Η Ελλάδα καθόρισε νομοθετικά τα απώτερα όρια της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ με βάση δύο θεμελιώδεις κανόνες: την ίση απόσταση / μέση γραμμή και την πλήρη επήρεια των νησιών.

Με αυτή την αφετηρία που αποτυπώνεται στον ν. 4001/2011 εισήλθε σε διαπραγμάτευση με την Ιταλία για τη μετατροπή της σύμβασης του 1977 περί οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας σε σύμβαση οριοθέτησης και της ΑΟΖ και αποδέχθηκε τις διευθετήσεις που γνωρίζουμε.

Με αυτή την αφετηρία η χώρα μας διαπραγματεύθηκε με την Αίγυπτο, αξιοποίησε τη σχέση που θεμελιώσαμε το 2014 με τον πρόεδρο Σίσι και υπέγραψε τώρα συμφωνία τμηματικής (μερικής) οριοθέτησης δυτικά του 28ου μεσημβρινού, με επίσημα δεδηλωμένο στόχο να αντιταχθεί μια, έγκυρη και ισχυρή κατά το Διεθνές Δίκαιο, διμερής συμφωνία Ελλάδας – Αιγύπτου στο φερόμενο ως «μνημόνιο» Τουρκίας – Λιβύης. Η συμφωνία μπορεί να αξιολογηθεί νηφάλια και δίκαια μόνο μέσα στα στρατηγικά συμφραζόμενά της. Θα δούμε τις κρίσιμες λεπτομέρειες στο πλήρες και επίσημο κείμενο. Αρχικός στόχος μας ήταν βεβαίως μια ολοκληρωμένη οριοθέτηση με την Αίγυπτο. Η τμηματική οριοθέτηση είναι αιγυπτιακή προτίμηση και ελληνικός συμβιβασμός. Η Ελλάδα δεν θα δεχόταν προφανώς μια τμηματική οριοθέτηση με την Τουρκία που θα σταματούσε δυτικά του 28ου μεσημβρινού. Οι εκκρεμείς οριοθετήσεις μεταξύ Ελλάδας – Λιβύης και Ελλάδας – Τουρκίας δεν θα μπορούσαν ούτως ή άλλως να προκαταληφθούν από το «μνημόνιο» Ερντογάν – Σαράζ. Τώρα όμως αυτό συνιστά και επίσημη αιγυπτιακή θέση. Η Αίγυπτος δεν θέλησε να αντιπαρατεθεί με την Τουρκία ανατολικά του 28ου μεσημβρινού, θέλησε όμως να αντιταχθεί στο τουρκολιβυκό «μνημόνιο». Η κυβέρνηση στάθμισε ότι αυτό είναι επαρκής λόγος για την αποδοχή της τμηματικής οριοθέτησης. Δύο κυρίαρχα κράτη όπως η Ελλάδα και η Αίγυπτος μπορούν να οριοθετήσουν τις θαλάσσιες ζώνες κατά την ελεύθερη βούλησή τους. Οι νομικές αρχές όμως που ακολουθούνται και οι τεχνικές λεπτομέρειες κάθε συμφωνίας έχουν μεγάλη σημασία όταν εκκρεμούν άλλες κρίσιμες οριοθετήσεις όπως αυτή με την Τουρκία και αυτή με τη Λιβύη. Είναι επίσης προφανές από τον σχετικό χάρτη ότι η τμηματική ελληνοαιγυπτιακή οριοθέτηση δεν εξαντλεί τα απώτερα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ κατά τον νόμο 4001/2011. Αλλο, όπως είπαμε, απώτερα όρια κατά το εσωτερικό δίκαιο και άλλο οριοθέτηση στο πεδίο του Διεθνούς Δικαίου. Η δε ελληνική αντιπροσωπεία στις διερευνητικές επαφές με την Τουρκία, όταν αυτές επαναληφθούν, πρέπει να είναι έτοιμη να εξηγήσει στην άλλη πλευρά επί του χάρτου πώς εννοεί η Ελλάδα τους βασικούς κανόνες της ίσης απόστασης / μέσης γραμμής και της πλήρους επήρειας των νησιών στο υπάρχον πλέον προηγούμενο της ελληνοαιγυπτιακής οριοθέτησης. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι τόσο η Ιταλία όσο και η Αίγυπτος συνήψαν τις πρόσφατες συμφωνίες με την Ελλάδα έχοντας χωρικά ύδατα δώδεκα ναυτικών μιλίων, ενώ η Ελλάδα έξι ν.μ. Μόνο η Τουρκία έχει επίσης χωρικά ύδατα έξι ν.μ. στην περιοχή. Ολες βεβαίως οι επιλογές μπορεί να θεμελιωθούν αρκεί να εντάσσονται σε μια συνολική στρατηγική. Τέτοια συνολική στρατηγική δεν φαίνεται να υπάρχει όταν μία εβδομάδα πριν δηλώνεις έτοιμος να υπερασπιστείς στρατιωτικά έναντι της Τουρκίας την πλήρη επήρεια του νησιωτικού συγκροτήματος Καστελλόριζου και μάλιστα σχεδόν στο απώτατο γεωγραφικά σημείο και μία εβδομάδα μετά αφήνεις το νησιωτικό συγκρότημα Καστελλόριζου εκτός της συμφωνίας οριοθέτησης με την Αίγυπτο. Ελπίζω ότι τώρα καθίσταται συνείδηση η επείγουσα ανάγκη να υπάρξει αυτή η συνολική στρατηγική και ας θεωρήσουμε τη συμφωνία με την Αίγυπτο ένα βήμα προς την κατεύθυνση αυτή.
Ακόμη όμως και αν συναφθούν συμφωνίες οριοθέτησης με όλες τις άλλες γειτνιάζουσες χώρες, ακόμη και με τη Λιβύη, χωρίς συμφωνία με την Τουρκία ή χωρίς προσφυγή στα μέσα που προβλέπει η ΔΣΔΘ, δηλαδή συνδιαλλαγή, διαιτησία ή δικαστική κρίση (κατά προτίμηση ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης), δεν μπορεί να υπάρξει οριοθέτηση των δύο κρίσιμων θαλάσσιων ζωνών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Χωρίς οριοθέτηση τα κυριαρχικά μας δικαιώματα στην ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα δεν κατοχυρώνονται πλήρως και δεν μπορούν να ασκηθούν σε όλη τους την ένταση. Η μακρά καθυστέρηση στο ζήτημα αυτό έχει αφήσει αδρανή τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, με αποτέλεσμα τώρα πλέον, λόγω των ριζικών αλλαγών στη διεθνή αγορά ενέργειας και στην ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική, τα ορυκτά καύσιμα να τείνουν να χάσουν την αξία τους.

Το 2002 άρχισαν οι γύροι διερευνητικών επαφών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο. Μέχρι το 2013, επί 55 γύρους, το πραγματικό αντικείμενο συζήτησης ήταν η έκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο. Δεν υπήρχε συζήτηση για την Ανατολική Μεσόγειο όπου και το νησιωτικό σύμπλεγμα Καστελλόριζου, ούτε για την ΑΟΖ. Το 2013 έδωσα την οδηγία να καταστήσουμε αντικείμενο των διερευνητικών επαφών την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Οι διερευνητικές επαφές διεκόπησαν το 2016. Τώρα πρέπει να επαναληφθούν στο πλαίσιο που θέσαμε το 2013.

Το ίδιο ισχύει και για τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, ιδίως τα αεροναυτικά, για την αποφυγή ατυχημάτων. Υπάρχει μακρά προϊστορία επαφών και σαφές πλαίσιο για την ελληνική πλευρά.

Ταυτοχρόνως η Ε.Ε. μπορεί να συνεισφέρει στη δημιουργία ενός νέου momentum για την επανάληψη των διακοινοτικών συνομιλιών για το Κυπριακό μέσω σχήματος εγγύησης ως προς τη συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στα μελλοντικά έσοδα από την αξιοποίηση των φυσικών πόρων στην κυπριακή ΑΟΖ, διαφυλασσομένης της μιας και μόνης διεθνούς νομικής προσωπικότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Προφανώς και δεν θα διαπραγματευθούμε θέματα εθνικής κυριαρχίας όπως οι λεγόμενες γκρίζες ζώνες. Από την ατζέντα που επιχειρεί επί χρόνια να επιβάλει μονομερώς η Τουρκία, διαφοροποιείται ένα θέμα: η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η ανάληψη της πρωτοβουλίας στο ζήτημα αυτό από την Ελλάδα και η επανέναρξη των διερευνητικών επαφών, παράλληλα με αντίστοιχη πρωτοβουλία για τα ΜΟΕ, είναι η μόνη γραμμή που τείνει επιτέλους στην πλήρη κατοχύρωση και αξιοποίηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων μας επί της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ. Αλλιώς στο όνομα της εθνικής κυριαρχίας πρακτικά αδρανοποιούνται τα κυριαρχικά δικαιώματα για τα οποία όλοι μιλούν.

Ακούω επίσης την ένσταση ότι δεν συζητάς υπό απειλή ή με κράτη που παραβιάζουν το Διεθνές Δίκαιο ή όσο πρόεδρος των ΗΠΑ είναι ο Ντόναλντ Τραμπ. Οτι πρέπει να κερδίσουμε και πάλι χρόνο ώστε να αλλάξει η πολιτική κατάσταση στην Τουρκία και να έρθει η μετά Ερντογάν εποχή. Οτι πρέπει να διαμορφώσουμε πρώτα τους καλύτερους δυνατούς στρατιωτικούς και ιδίως αεροναυτικούς συσχετισμούς στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.

Μπορούμε πράγματι να περιμένουμε την επόμενη έξοδο τουρκικού ερευνητικού σκάφους εντός των απώτερων ορίων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ χωρίς αυτή να είναι οριοθετημένη κατά τη ΔΣΔΘ και χωρίς να έχουμε πλήρως διασφαλισμένα τα κυριαρχικά μας δικαιώματα. Μπορούμε πράγματι να περιμένουμε το επόμενο ελληνοτουρκικό επεισόδιο αεροναυτικής έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο και την επόμενη γερμανική διαμεσολάβηση στο Βερολίνο για έναρξη διαλόγου υπό πίεση. Αλλωστε αυτό γίνεται σαράντα έξι χρόνια τώρα. Περιμένουμε έναν καλύτερο Αμερικανό πρόεδρο, έναν πιο δυτικότροπο και λογικό Τούρκο ηγέτη, μια καλύτερη αναλογία εξοπλισμών και γενικότερα στρατιωτικών μέσων. Κατά τη διάρκεια των ίδιων σαράντα έξι ετών οδηγηθήκαμε σε επαφές με την Τουρκία την επομένη εντάσεων που θα μπορούσαν να ονομασθούν θερμά επεισόδια: Το 1976, δύο μόλις χρόνια μετά την εισβολή στην Κύπρο, με κατάληξη το πρωτόκολλο της Βέρνης. Το 1987 με κατάληξη το Νταβός. Το 1996 με κατάληξη τη Μαδρίτη και μετά το Ελσίνκι που για την εποχή του είχε νόημα. Αντιμετωπίσαμε χωρίς αίσθηση χρονικής πίεσης τη μακρά περίοδο των διερευνητικών επαφών 2002-2013 και με σαφέστερο προσανατολισμό και χρονοδιάγραμμα την περίοδο 2013-2015. Αφήσαμε να περάσει άλλη μία πενταετία από τότε.

Η γεωγραφική μας σχέση με την Τουρκία θα παραμείνει ίδια είτε αυτή γίνει ισλαμιστική, είτε ξαναγίνει κεμαλική, είτε παραμείνει στη σημερινή αντιφατικότητα και αμφιθυμία. Η αμερικανική πολιτική απέναντι στην Ελλάδα και την Τουρκία θα είναι ουσιωδώς η ίδια ανεξαρτήτως της σοβαρότητας και του ύφους του εκάστοτε προέδρου. Το επιμύθιο της γερμανικής πολιτικής θα είναι πάντα μια προτροπή για διάλογο.

Αυτός ο «οριοθετημένος διάλογος για την οριοθέτηση» πρέπει συνεπώς να γίνει σοβαρά και οργανωμένα εντός του σαφούς πλαισίου του Διεθνούς Δικαίου με ελληνική πρωτοβουλία ή έστω με την εναρκτήρια απλώς μεσολάβηση της Γερμανίας όπως συνέβη με επίκεντρο τη συνάντηση του Βερολίνου.

* Ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος είναι πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών, πρώην υπουργός Εθνικής Αμυνας.