Εκλογικές συνεργασίες και κομματικές συμμαχίες. Η ιστορία διδάσκει

Ορισμένα μαθήματα ελληνικής, εκλογικής ιστορίας. Απαραίτητα διότι η ιστορία, γνωστό, διδάσκει. Και στο τέλος το συμπέρασμα – και ουχί διακύβευμα, για τα όσα εκτυλίσσονται σήμερα σε μέρος της πολιτικής ζωής του τόπου. 

1920, 1 Νοεμβρίου. Η πόλωση της εποχής του «Εθνικού Διχασμού» με τις παλινωδίες του βασιλιά Κωνσταντίνου, τον απρόσμενο θάνατο του αδερφού του βασιλιά Αλέξανδρου αλλά και τη μικρασιατική εκστρατεία οδηγούν μονάχα δύο παρατάξεις στις εκλογές. Το κυβερνών κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου έδειχνε πανίσχυρο, εξ ου και το αντίπαλον δέος ενώθηκε σε μια παράταξη υπό τον τίτλο «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις», ούσα ένωση όλων των υπολοίπων κομμάτων με επικεφαλής τον Δημήτριο Γούναρη (του κόμματος των Εθνικοφρόνων), μαζί με το Συντηρητικό Κόμμα, το Μεταρρυθμιστικό Κόμμα και άλλα, πλην του ΣΕΚΕ που αποτέλεσε τον προπομπό του ΚΚΕ. Η συσπείρωση της Δεξιάς της εποχής απέδωσε καθώς ο Βενιζέλος όχι μόνο έχασε τις εκλογές, λίγους μήνες αφότου είχε ανακηρυχθεί από τη Βουλή ως «άξιος της Ελλάδος ευεργέτης και σωτήρας της πατρίδος», μα δεν εξελέγη καν βουλευτής. 

Γνωστό τι ακολούθησε: το δημοψήφισμα του 1920, η επαναφορά του Κωνσταντίνου στον θρόνο και η Μικρασιατική Καταστροφή.

1933, 5 Μαρτίου. Εκ νέου συσπειρώνεται η Δεξιά ως «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις», εκ νέου για να ρίξει από την εξουσία τον επανακάμψαντα, από το 1928, Βενιζέλο. Μετείχαν στην παράταξη το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη, το Εθνικό Ριζοσπαστικό Κόμμα του Γεώργιου Κονδύλη, το Κόμμα Ελευθεροφρόνων του μετέπειτα δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά και το Αγροτικό Κόμμα του Ιωάννη Σοφιανόπουλου, και σχημάτισε κυβέρνηση ενώ την επομένη έγινε το γνωστό κίνημα Πλαστήρα, που απέτυχε. 

1950, 5 Μαρτίου. Κανένα κόμμα δε συγκέντρωσε απόλυτη πλειοψηφία αλλά, εν συγκρίσει με το 1946, το συνολικό ποσοστό των κομμάτων της Δεξιάς μειώθηκε σημαντικά, από 68% σε 35% στις μέχρι τότε πιο κομβικές εκλογές της ιστορίας, μετά τον εμφύλιο. Το Κέντρο εκπροσωπούσαν τρία κόμματα: οι Φιλελεύθεροι με αρχηγό τον Σοφοκλή Βενιζέλο, η ΕΠΕΚ με αρχηγό τον Νικόλαο Πλαστήρα και το Κόμμα Γεωργίου Παπανδρέου με αρχηγό τον Παπανδρέου – και έλαβαν συνολικό ποσοστό 44,3%. Για τέτοια διάσπαση μιλάμε, εκείνη την εποχή, του χώρου. 

1951, 9 Σεπτεμβρίου. Ο νεοεμφανιζόμενος Ελληνικός Συναγερμός του στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου, ιδρυμένος στα πρότυπα του γαλλικού κόμματος του Σαρλ ντε Γκωλ, απορρόφησε το μεγαλύτερο μέρος της δύναμης, σε οπαδούς και στελέχη, του Λαϊκού Κόμματος ενώ αυτοδιαλύθηκαν και προσχώρησαν σε αυτόν το Νέον Κόμμα του Σπύρου Μαρκεζίνη και το Λαϊκόν Ενωτικόν Κόμμα των Κανελλόπουλου και Στεφανόπουλου, ενώ δέχθηκε τις προσχωρήσεις ορισμένων βουλευτών στελεχών του Κέντρου, κυρίως από το κόμμα του Γεωργίου Παπανδρέου. 

Ελαβε πλειοψηφία με 36,53% και, με τη συμφωνημένη συμμαχία του Φιλελευθέρων και της ΕΠΕΚ του Πλαστήρα, σχηματίστηκε κυβέρνηση συνασπισμού με 131 από τις 258 έδρες.

1956, 19 Φεβρουαρίου. Η νέα κομματική εποχή και η νέα πόλωση. Ο Συναγερμός, μετά τον θάνατο του ιδρυτή του, διαλύεται και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, με βασιλική εντολή, αναλαμβάνει την πρωθυπουργία και ζητά να δημιουργήσει νέο κόμμα: είναι η γέννηση της ΕΡΕ στην οποία προσχώρησαν τα περισσότερα στελέχη του Ελληνικού Συναγερμού καθώς και πολλοί πολιτευόμενοι από άλλα κόμματα αλλά και από τις διάφορες πτέρυγες των Φιλελευθέρων. 

Στη συσπείρωση της Δεξιάς το Κέντρο απάντησε με τη συμπαραταξιακή «Δημοκρατική Ένωσις», έναν συνασπισμό επτά κομμάτων με επικεφαλής τον Γεώργιο Παπανδρέου που είχε αναλάβει την αρχηγία των Φιλελευθέρων. Μετείχαν επίσης η Φιλελευθέρα Δημοκρατική Ένωσις του Σοφοκλή Βενιζέλου, το Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού του Γεώργιου Καρτάλη, η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά του Ιωάννη Πασαλίδη, η Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου του Σάββα Παπαπολίτη, το Κόμμα Αγροτών και Εργαζομένων του Αλέξανδρου Μπαλτατζή και το σχεδόν υπό αφανισμό Λαϊκό Κόμμα του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη.

Και χάρη σε εκείνο το απίθανο εκλογικό σύστημα, που εφαρμόστηκε και ονομάστηκε «τριφασικό» από τον Τύπο (επειδή συνδύαζε το πλειοψηφικό, το ημιανολογικό και το αναλογικό σύστημα ανά περιοχή!) η ΕΡΕ πήρε λιγότερο ποσοστό πανελλαδικά από τη ΔΕ (47,38% έναντι 48,15%) αλλά έβγαλε παραπάνω έδρες: 165 έναντι 132! 

Μόλις δύο χρόνια μετά, στις εκλογές του 1958 και με σύστημα ενισχυμένης αναλογικής και πριμοδότηση των πρώτων δύο κομμάτων έναντι του τρίτου (ώστε να μειωθεί το ποσοστό της Αριστεράς), η ΕΔΑ του Πασαλίδη έκανε την έκπληξη λαμβάνοντας 24,42%, το Κέντρο με τους Φιλελεύθερους Παπανδρέου και Βενιζέλου έπεσε στο 20,67% και η ΕΡΕ βγήκε άνετα πρώτη με 41,16%. 

1961, 29 Οκτωβρίου. Οι περιβόητες εκλογές «βίας και νοθείας» όπου ψήφισαν μέχρι… και τα δέντρα για να παραμείνει στην εξουσία η ΕΡΕ του Καραμανλή. Απέναντί του είχε όμως πια το την «Ένωσις Κέντρου» με επικεφαλής τον Παπανδρέου ύστερα από την ένωση πολλών κομμάτων του κέντρου: Λαϊκόν Κοινωνικόν Κόμμα του Στέφανου Στεφανόπουλου, Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη, Προοδευτικόν Εργατοτεχνικόν του Παυσανία Κατσώτα, Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου του Σάββα Παπαπολίτη, Δημοκρατική Ένωσις του Ηλία Τσιριμώκου, Φιλελευθέρα Δημοκρατική Ένωσις του Σοφοκλή Βενιζέλου, ένα μικρό δεξιό κόμμα του Θεόδωρου Τουρκοβασίλη και το Κόμμα Αγροτών και Εργαζομένων (ΚΑΕ) υπό τον Αλέξανδρο Μπαλτατζή. Συγκέντρωσε ποσοστό 33,66 % και 100 έδρες έναντι 50,81% και 176 εδρών της ΕΡΕ αλλά, είπαμε: με βία και νοθεία. Το σημαντικό όμως ήταν η επάνοδος του Κέντρου, συσπειρωμένου, σε ρόλο πρωταγωνιστικό.

Η οποία ΕΚ το 1963 έλαβε 52,72% και εξελέγη πανηγυρικά κυβέρνηση, στις τελευταίες εκλογές πριν το πραξικόπημα. Οι επόμενες, μετά τα Ιουλιανά και την αποστασία της ομάδας του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη το 1965 επρόκειτο να διενεργηθούν τον Μάιο του 1967 αλλά τις πρόλαβε η Χούντα. Σύμφωνα με έρευνα και δεδομένα στο βιβλίο «Η καχεκτική Δημοκρατία» του εκλογολόγου Ηλία Νικολακόπουλου, η Ενωση Κέντρου θα λάμβανε ποσοστό περί του 55-57%. 

1974, 17 Νοεμβρίου. Μετά τον επταετή «γύψο», στις πρώτες εκλογές της Μεταπολίτευσης η Νέα Δημοκρατία, διάδοχος της ΕΡΕ στον δεξιό χώρο, λαμβάνει 54,37% και το Κέντρο είναι χωρισμένο σε παρατάξεις: 20,42% πήρε η Ενωση Κέντρου του Γεώργιου Μαύρου, 13,58% το πρωτοεμφανιζόμενο ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου και χαμηλά ποσοστά άλλες κεντρώες παρατάξεις. Η ΕΚ μετονομάστηκε σε Ένωση Δημοκρατικού Κέντρου (ΕΔΗΚ) και έπεσε ως τρίτο κόμμα στις εκλογές του 1977, όπου σταδιακά οι κεντρώοι ψηφοφόροι στρέφονταν στο ανερχόμενο ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα, εκλογές όπου η ΝΔ απώλεσε δύναμη περί του 13%. 

Το “Βρώμικο 89′”

1989, 18 Ιουνίου. Η ΝΔ του Μητσοτάκη λαμβάνει 44,28% και 145 έδρες και σχηματίζει την οικουμενική κυβέρνηση Τζαννετάκη συνεργαζόμενη… με την Αριστερά και τον Συνασπισμό του Χαρίλαου Φλωράκη. 

Επιλογή που κόστισε στον Συνασπισμό καθώς στις 5 Νοεμβρίου και στις επόμενες εκλογές, όπου εκ νέου η ΝΔ δεν έβγαλε αυτοδυναμία, από το 13,13% έπεσε στο 10,97%. Σχηματίστηκε η οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα, τρικομματική καθώς μετείχε και το ΠΑΣΟΚ που είχε αυξήσει κατά 1,55% τη δύναμή του, για να πέσει εντέλει από την εξουσία το 1990. 

Το πείραμα «ενωμένη Αριστερά»

Μιας και ο λόγος για τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου, ήταν πρακτικά η πρώτη προσπάθεια ενοποίησης της πλειονότητας των κομμάτων του αριστερού χώρου μετά την προδικτατορική ΕΔΑ. Ιδρύθηκε ως εθνική συμμαχία το καλοκαίρι του ’89 με στόχο, τι άλλο, «να πέσει ο Ανδρέας», αντίστοιχο μόνο με τη ΝΔ σε μια εποχή όπου κυριαρχούσε στην επικαιρότητα το σκάνδαλο Κοσκωτά.

Η αλήθεια είναι ότι ο Συνασπισμός ξεκίνησε με πρωτόγνωρες τάσεις κομματικής… ομοψυχίας έχοντας ως κύριους εταίρους τα δύο μεγαλύτερα κόμματα της Αριστεράς: το ΚΚΕ και την Ελληνική Αριστερά, μετεξέλιξη του ευρωκομμουνιστικού ΚΚΕ Εσωτερικού και στον Συνασπισμό προσχώρησαν επίσης η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, η Σοσιαλιστική Πορεία του Νίκου Κωνσταντόπουλου, το Κόμμα Δημοκρατικού Σοσιαλισμού και προσωπικότητες από το ΠΑΣΟΚ. και το κέντρο όπως ο Μανόλης Δρεττάκης και ο Στάθης Παναγούλης. Ο Χαρίλαος Φλωράκης ανέλαβε τη θέση του προέδρου και ο Λεωνίδας Κύρκος αυτή του γραμματέα του κόμματος. 

Ωστόσο, ακριβώς ελέω της συνεργασίας στην οικουμενική Τζανετάκη με τη Δεξιά, το πρώτο αριστερό κόμμα που μετείχε σε κυβέρνηση, εξασθένισε: από το 13,1% έπεσε στο 10,1%, κατόπιν 15 μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ αποχώρησαν και στις εκλογές του ’90 έμεινε στο 10,28% με 19 βουλευτές, με τη Μαρία Δαμανάκη να εκλέγεται πρόεδρος με τη σύμφωνη γνώμη των Φλωράκη και Κύρκου. 

Εντέλει, μετά την παγκόσμια κρίση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το 1991, την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης και το 13ο συνέδριο του ΚΚΕ, επήλθε η… διχοτόμηση: οι ανανεωτικοί της Αριστεράς με αρχηγό τη Δαμανάκη έμειναν οριακά εκτός Βουλής στις εκλογές του 1993 και εντός αυτής μπήκε το ΚΚΕ με αρχηγό, πια, την Αλέκα Παπαρήγα, λαμβάνοντας 2,94% και 4,54% αντίστοιχα: το πείραμα «ενωμένη Αριστερά» είχε τελειώσει οριστικά – ως και την εμφάνιση του ΣΥΡΙΖΑ εν μέσω κρίσης και μνημονίων. 

Τι έφταιξε; Μα, εκείνη την εποχή, ο Φλωράκης πίστευε ότι με την επικείμενη πτώση του Ανδρέα αλλά και τα καρδιακά προβλήματα που αντιμετώπιζε, ότι θα γινόταν αξιωματική αντιπολίτευση. Ωστόσο, πριν τις δεύτερες εκλογές του ’89 συμφώνησε σε τρικομματική με τη ΝΔ αλλά και με το… ΠΑΣΟΚ, τον ηγέτη του οποίου πριν από δύο μήνες παρέπεμψε στο Ειδικό Δικαστήριο. Παράνοια! Και εννοείται ότι η συμμαχία ήταν νομοτέλεια ότι θα διαλυθεί ελέω των αντιδράσεων στο εσωτερικό του ΚΚΕ: η Παπαρήγα μόλις και μετά βίας επικρατεί του υποψηφίου της δεξιάς πτέρυγας Γιάννη Δραγασάκη (για 4 ψήφους), λίγο αργότερα καθαιρούνται 8 μέλη (ανάμεσά τους οι Γιάννης Δραγασάκης και Παναγιώτης Λαφαζάνης) και εντέλει αποχωρούν 44 από τα 111 μέλη της κεντρικής επιτροπής: ο ενιαίος Συνασπισμός διαλύεται και το ’93 το ΚΚΕ έπεσε στα ποσοστά της δεκαετίας του… 30.

Το Κέντρο οφείλει να κοιταχτεί στον καθρέπτη

Συμπερασματικά; Συμμαχίες! Προπολεμικά η Δεξιά συσπειρώθηκε προκειμένου να ρίξει τον παντοδύναμο Ελευθέριο Βενιζέλο και, μαζί με τις συγκυρίες, τα κατάφερε. Στα 50s και στα 60s, όσες φορές το Κέντρο και η Κεντροαριστερά συνεργάστηκαν, τα αποτελέσματα ήταν επιτυχή. Ακόμη και η αριστερή συμμαχία των του ’89, επίσης απέδωσε. 

Τα τελευταία χρόνια ακούμε συχνά την ατάκα περί ανασυγκρότησης της Κεντροαριστεράς και του προοδευτικού χώρου, κυρίως από πλευράς ΣΥΡΙΖΑ. Ο οποίος ΣΥΡΙΖΑ άντλησε κατά πλειονότητα εκλογικές δυνάμεις από το ΠΑΣΟΚ μετά το 2011 και διατηρεί το μεγαλύτερο «κομμάτι» εξ αυτών, την ώρα που αρκετοί θεωρούν ότι ο Κίνημα Αλλαγής στρίβει περισσότερο προς τα δεξιά – κι άδικο, συχνά, δεν έχουν. Με αυτή τη λογική, ο πελάτης δεν θα γυρίζει στο μαγαζί που ψώνιζε επί σειρά δεκαετιών, θα παραμείνει στο νέο. 

Αίσθησή μου είναι ότι το Κέντρο βρίσκεται, εν Ελλάδι, στο πιο κρίσιμο turning point της ιστορίας του, ενόψει και τον πρόωρων εκλογών που είναι δεδομένο ότι θα γίνουν – κι ας το διέψευσε πρόσφατα ο πρωθυπουργός, δεν θα είναι η πρώτη φορά που ψεύδεται κατά τη διάρκεια της θητείας του. Και με δεδομένη την εκλογική φθορά της ΝΔ λόγω της αποτυχίας στην αντιμετώπιση της πανδημίας μετά το δεύτερο κύμα, ουδείς αποκλείει -έστω και ακραίο ως σενάριο, υφίσταται όμως- μετεκλογικές συνεργασίες.

Εδώ και καιρό το ΚΙΝΑΛ, το Κέντρο αν θέλετε, φοβάται να κοιτάξει στα αριστερά, μήπως απωλέσει περισσότερους ψηφοφόρους. Μα, ιστορικά, το Κέντρο μόνο στη σημιτική περίοδο έκλεισε το μάτι στη δεξιά πολιτική. Και δεν κράτησε για πολύ. Είναι αδιανόητο να ασπάζεται δεξιά ρητορική – κι αυτό φθορά προκαλεί: φαίνεται από τα αποτελέσματα των εκλογών εδώ και καιρό. Η βλάβη που προκάλεσε στον χώρο ο Βαγγέλης Βενιζέλος με τη συγκυβέρνηση Σαμαρά, ήταν μεγάλη – αλλά όχι ανήκεστος. 

Και, εξ απαλών ονύχων της πολιτικής αυτού του τόπου, ο μεγάλος αντίπαλος του Κέντρου ήταν η Δεξιά (και τούμπαλιν). Επιμελώς ξεχνούν μερικοί ότι και στην εποχή των διαδηλώσεων κατά της «βίας και νοθείας» του 1961 αλλά και στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, το Κέντρο (αρχικώς με την ΕΚ, κατόπιν με το ΠΑΣΟΚ) συμπορεύθηκε σε πολλά με την Αριστερά. Ενόψει του θριάμβου του 1981, δε, ο Ανδρέας εκμεταλλευόμενος το «άστρο» του αλλά και τη ρητορική του δεινότητα, πρακτικά είχε υιοθετήσει αρκετή από τη ρητορική, και τα συνθήματα, της Αριστεράς δίνοντάς τους μια αστική διάσταση. όσο βρισκόταν στην αντιπολίτευση. Ενδεικτική της Αριστεράς που έκρυβε τότε μέσα του το ΠΑΣΟΚ, η δημιουργία του ΕΣΥ από τον Γιώργο Γεννηματά. Η νυν Αριστερά που κρυβόταν στο ΠΑΣΟΚ, ψηφίζει ΣΥΡΙΖΑ. 

Είπαμε: η ιστορία διδάσκει. Αναλογιστείτε ότι για να πέσει ο Ανδρέας, το 1989, συνεργάστηκαν η Δεξιά με την Αριστερά: αδιανόητο στην Ελλάδα της πόλωσης και των άκρων. 

Ας κοιταχτούν λοιπόν στον καθρέπτη, στο Κίνημα Αλλαγής, ενόψει και των εσωκομματικών εκλογών, κι ας αναρωτηθούν τι τους επιφυλάσσει το μέλλον: μήπως συνεργασία με τη ΝΔ, άρα (κατ’ εξέλιξη) συνιστώσα αυτής; Ή μήπως ταύτιση απόψεων με τον ΣΥΡΙΖΑ και πιθανώς μια ανάλογη μετεκλογική συνεργασία σε κυβερνητικό σχήμα, επί δίκαιων όρων; 

Διότι, ιστορικά, το Κέντρο κυβέρνησε μόνο όταν συνεργάστηκε με την Αριστερά. Όταν έτυχε να κλείνει επί Δεξιά, συρρικνώθηκε. 

Προς γνώση και συμμόρφωση… 

ΥΓ. 150% αύξηση της επισκεψιμότητας για το TheSocialist.gr την περίοδο Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου, έκλεισε ένα χρόνο με ΑΛΛΑΓΗ στην ενημέρωση. Και τα αποκαλυπτήρια στο νέο μας site θα γίνουν στο τέλος του μήνα με πολλές εκπλήξεις και νέες συνεργασίες!

Stay tuned…