Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ εγκαινίασε το νέο κύκλο δημόσιων παρεμβάσεων για τη Δημοκρατία, διοργανώνοντας την πρώτη διαδικτυακή συζήτηση με θέμα «Δημοκρατία και Δικαιοσύνη».

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με αφορμή το βιβλίο του Ομότιμου Καθηγητή του ΑΠΘ και πρώην Υπουργού Νίκου Παρασκευόπουλου Δημοκρατία. Η δημοκρατία και η δικαιοσύνη της, το πρώτο της σειράς Βασικές Έννοιες των εκδόσεων ΕΝΑ.

Στη διαδικτυακή συζήτηση συμμετείχαν η καθηγήτρια  του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και βουλευτής Σία Αναγνωστοπούλου, ο δημοσιογράφος και ευρωβουλευτής Κώστας Αρβανίτης, ο καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ Σπύρος Βλαχόπουλος και ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου του ΕΚΠΑ Γιώργος Σωτηρέλης. Συντονιστής ήταν ο βουλευτής και πρώην Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Γιάννης Δραγασάκης.

«Η δημοκρατία συγκριτικό πλεονέκτημα του μέλλοντος»

Ο Γιάννης Δραγασάκης, κάνοντας μνεία στις πολλαπλές σύγχρονες κρίσεις και προκλήσεις (δημόσια υγεία, οικονομία, κοινωνία και κλιματική κρίση, ψηφιακή/4η Βιομηχανική Επανάσταση), υπογράμμισε τον κεντρικό ρόλο της Δημοκρατίας στην εποχή μας, καθώς αυτή εμπλέκεται με όλες τις διαστάσεις των κρίσεων και των προκλήσεων αυτών. «Ενώ μιλάμε για οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες της πανδημίας, θα πρέπει να μιλήσουμε και για τις συνέπειές της στη Δημοκρατία» τόνισε, κάνοντας λόγο για περιορισμούς που εκ των πραγμάτων προκύπτουν για την αντιμετώπιση της κατάστασης ωστόσο, όπως είπε «αρκετές κυβερνήσεις πηγαίνουν πέρα από το αναγκαίο», χρησιμοποιώντας, όπως είπε, ως «άλλοθι το πρόβλημα της πανδημίας για περιορισμούς δικαιωμάτων και ελευθεριών». Υπογράμμισε, μάλιστα, ότι η συζήτηση για την ανάκαμψη έως τώρα αφορά στην οικονομική διάσταση, όμως «εάν η ανάκαμψη αυτή γίνει με όρους ανισοτήτων και περιορισμού της Δημοκρατίας οι συνέπειες θα είναι ιδιαίτερα αρνητικές» και γι’ αυτό «θα πρέπει να μιλήσουμε για ανάκαμψη και της Δημοκρατίας». Ο κ. Δραγασάκης συμπλήρωσε ότι θα πρέπει να προσεγγίσουμε τη Δημοκρατία «όχι ως ένα υπόλειμμα του παρελθόντος ούτε ως μία “πολυτέλεια”, αλλά ως ένα συγκριτικό πλεονέκτημα του μέλλοντος, γι’ αυτό και οι θεσμοί του μέλλοντος πρέπει να είναι θεσμοί που θα στηρίζουν και θα διευρύνουν τη Δημοκρατία, θα καταπολεμούν τη φτώχεια και τους αποκλεισμούς και θα μειώνουν τις ανισότητες».

«Τεράστιες ιδιωτικές εξουσίες μέσα σε γκρίζες ζώνες στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης»

Ο Γιώργος Σωτηρέλης μίλησε για τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης Δημοκρατίας, επισημαίνοντας ότι «δεν είναι σωστό να προσδιορίζεται με άλλους όρους (σ.σ. όπως αστική ή φιλελεύθερη για παράδειγμα) αφού είναι παραπλανητικοί και συχνά υποβολιμαίοι» και από την άποψη αυτή, «η Δημοκρατία είναι η Συνταγματική Δημοκρατία, αυτή που συνδέεται με το Σύνταγμα».

Ανέφερε, συμφωνώντας με τον συγγραφέα Νίκο Παρασκευόπουλο, ότι «η σύγχρονη Δημοκρατία είναι ταυτισμένη με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία» αφού, όπως είπε «δεν είναι δυνατόν να μεταφυτευθεί το μοντέλο της πόλης-κράτους στη σύγχρονη πραγματικότητα. Εκείνο που μπορούμε να συζητήσουμε είναι η δυνατότητα λελογισμένου εμπλουτισμού των αντιπροσωπευτικών θεσμών με μορφές όχι άμεσης δημοκρατίας αλλά άμεσης πολιτικής συμμετοχής», υπό προϋποθέσεις.

Ο κ. Σωτηρέλης έδωσε έμφαση στην αρχή του κοινωνικού κράτους, κατά την οποία «η Δημοκρατία δεν είναι τυπική, αλλά και ουσιαστική, κοινωνική δημοκρατία, υπό την έννοια ότι ενδιαφέρεται για το επίπεδο διαβίωσης των ανθρώπων που ζουν στην επικράτειά της με θεσμούς αλληλεγγύης, διασφάλισης ίσων ευκαιριών εργασίας ώστε να υπάρχει μία στοιχειώδης κοινωνική δικαιοσύνη», προσθέτοντας ότι κοντά στην αρχή αυτή είναι και η αρχή του κρατικού παρεμβατισμού διαμορφώνοντας «συνθήκες κοινωνικού και δημοκρατικού ελέγχου της αγοράς».

Για το ζήτημα της παγκοσμιοποίησης τόνισε ότι στο πλαίσιό της «αναπτύσσονται τεράστιες ιδιωτικές εξουσίες, πρωτοφανείς στην ανθρωπότητα», κινούμενες σε «γκρίζο» πλαίσιο, κάνοντας λόγο για νόσφιση εξουσίας που ανήκει παραδοσιακά στα εθνικά κράτη. «Μέχρι να συμβεί η διατεταγμένη και προσεκτική μετάβαση προς υπερεθνικούς θεσμούς που θα είναι νομιμοποιημένοι, το εθνικό κράτος είναι αναντικατάστατο τόσο ως πρώτη γραμμή άμυνας όσο και ως αντίβαρο προς τους κινδύνους της παγκοσμιοποίησης» τόνισε και κατέληξε με αναφορά στην ΕΕ: «Η έννοια της Δημοκρατίας και του δημοκρατικού κεκτημένου στην Ευρώπη, δυστυχώς αφορά ακόμη τα ευρωπαϊκά εθνικά κράτη και όχι την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν το δημοκρατικό κεκτημένο θα αποτελέσει κεκτημένο ουσιαστικό και για την ΕΕ τότε θα μπορέσουμε να μιλήσουμε για μετασχηματισμούς που θα συμπεριλαμβάνουν το εθνικό κράτος, τους εθνικούς δημοκρατικούς θεσμούς, αλλά παράλληλα θα μας δίνουν ένα πλαίσιο για να αντιμετωπιστούν σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο οι νέοι κίνδυνοι που ελλοχεύουν παντού πλέον για την πορεία της σύγχρονης Δημοκρατίας».

«Η πανδημία ως αφορμή για κάτι που θα ήθελαν να συμβεί»

Ο Κώστας Αρβανίτης τόνισε, σχετικά με το βιβλίο, ότι οι δύο έννοιες τις οποίες πραγματεύεται, η Δημοκρατία και η Δικαιοσύνη είναι αλληλένδετες συμπληρώνοντας ότι «στην Αριστερά είχαμε πάντα την αίσθηση ότι η Δημοκρατία χωρίς Δικαιοσύνη, αλλά και το αντίστροφο, αποτελεί κενό γράμμα». «Οι αρετές της δημοκρατίας δεν εξαντλούνται στην εξασφάλιση του μη χείρονος» τόνισε, εξηγώντας ότι «η Δημοκρατία είναι η εγγύηση επιλογής του άριστου όχι του λιγότερου κακού, δυστυχώς, όμως ο όρος εκφυλίστηκε θλιβερά τελευταία».

Ο ευρωβουλευτής έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι το βιβλίο συνδέει τη Δημοκρατία με όλες τις έωλες υποσχέσεις της τεχνολογίας, που κάπως υποβολιμαία προσπαθεί να περάσει το ακόλουθο μήνυμα: «Αφού θα σας εξασφαλίσουμε την ευημερία, την ασφάλεια και την ευδαιμονία, τι τη θέλετε τη Δημοκρατία; Τι θέλετε την ελευθερία αφού δεν είναι απαραίτητη» κάνοντας λόγο για σπουδαία προσφορά του βιβλίου, αφού συγκεντρώνει «όλες τις αφορμές, τις αιτιάσεις, τα προσχήματα και τις προφάσεις που παρουσιάζονται με διάφορα προσωπεία για την κατάλυση της Δημοκρατίας προς όφελος ενός άλλου σχήματος, με πρόταγμα τη σταθερότητα και την ασφάλεια».

Αναφερόμενος στο Κράτος Δικαίου ο κ. Αρβανίτης τόνισε «στην ενωμένη Ευρώπη δεν είναι εξασφαλισμένο, δεδομένο, δεν αποτελεί αδιαπραγμάτευτο ακρογωνιαίο λίθο μεταξύ των κρατών-μελών», κάνοντας αναφορά στην Πολωνία, την Ουγγαρία και την Αυστρία, σημειώνοντας ότι «και στην  Ελλάδα γίνεται κατάφωρη παραβίαση του Κράτους Δικαίου» την ώρα που, για παράδειγμα, το σωφρονιστικό σύστημα στην Ελλάδα δεν υπάγεται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αλλά στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης.

Τέλος, κατέληξε λέγοντας ότι «πολλές «δημοκρατικές» χώρες έχουν εκμεταλλευθεί «την πανδημία ως αφορμή για κάτι που θα ήθελαν να συμβεί. Παίζουν με ένα πολύ συγκεκριμένο συναίσθημα: Το φόβο που οδηγεί στην περιχαράκωση στην εξατομίκευση, στην ιδιώτευση προάγει τον καταναλωτισμό, αποτρέπει την πολιτική συσπείρωση τη συμμετοχικότητα στο δημόσιο και ευρύτερο κοινωνικό χώρο, δηλαδή τη Δημοκρατία. Το φόβο που πλήττει τον άλλο πυλώνα της Δημοκρατίας, το Κράτος Πρόνοιας. Το φόβο που κάνει το έγκλημα αιτία και πρόσχημα για τη σταδιακή συρρίκνωση των ελευθεριών».

«Διακινδύνευση των ατομικών ελευθεριών από τις ιδιωτικές εξουσίες»

Ο Σπύρος Βλαχόπουλος έκανε αναφορά στους διαφορετικούς, από οργανωτική άποψη, τύπους της Δημοκρατίας: αντιπροσωπευτική, άμεση, μεικτό σύστημα (που συνδυάζει τους δύο προηγούμενους), συμμετοχική (στην οποία δεν εξαντλείται η συμμετοχή του πολίτη στην ψήφο στις εκλογές, αλλά συμμετέχει), στην -παλιά, που εκ νέου κερδίζει έδαφος- έννοια της Δημοκρατίας με κλήρωση, συνταγματική Δημοκρατία, στην οποία αυτοπεριορίζεται η κρατική εξουσία από το Σύνταγμα.

Συμφώνησε, δε, με τον προβληματισμό που θέτει το βιβλίο για τις νέες εκφάνσεις της Δημοκρατίας, το θέμα της παγκοσμιοποίησης, της οικολογικής απειλής, καθώς και της τεχνολογικής εξέλιξης, η οποία «τις τελευταίες δεκαετίες έχει ανατρέψει την έννοια της Δημοκρατίας» και η οποία «μας οδηγεί σε ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον».

Ο καθηγητής τις Νομικής Αθηνών τόνισε την κρισιμότητα του από πού προέρχονται οι διακινδυνεύσεις των ατομικών μας δικαιωμάτων. Κάνοντας αναφορά στην απαγόρευση του τέως Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και σε άλλες καταγγελίες, από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έκανε λόγο για «διακινδύνευση των ατομικών ελευθεριών από τις ιδιωτικές εξουσίες».

Αναφερόμενος στη συμμετοχική Δημοκρατία, ο κ. Βλαχόπουλος επισήμανε ότι «ΜΚΟ, συνδικαλιστικές οργανώσεις, επαγγελματικές οργανώσεις, σωματεία είναι εξαιρετικά σημαντικά σε μία Δημοκρατία. Η αντίληψη ότι “εγώ πηγαίνω, ψηφίζω και ύστερα από τέσσερα χρόνια, ξαναψηφίζω και τιμωρώ” είναι ξεπερασμένη. Δεν μπορεί σε όλη αυτή διάρκεια της βουλευτικής περιόδου να μην υπάρχει συμμετοχή του πολίτη».

Ο κ. Βλαχόπουλος έκανε μνεία και στο θέμα του φόβου και της ασφάλειας, με την έννοια της ασφάλειας, ως της προστασίας εναντι της αυθαιρεσίας, να συνιστά «λαϊκό αγαθό», όπως αναφέρεται στο βιβλίο.

Τέλος, έκανε αναφορά και σε ζητήματα προβληματισμού που θέτει το σύγγραμμα του Νίκου Παρασκευόπουλοτ, όπως η επιλογή ηγεσιών των ανωτάτων δικαστηρίων από την κυβέρνηση και το ποιος πρέπει να έχει τον πρώτο λόγο στην αναζήτηση ποινικών ευθυνών των υπουργών.

«Η Δημοκρατία δεν αντιμετωπίζει πρώτη φορά προκλήσεις – Σταθερά απέναντί της ο καπιταλισμός»

Η Σία Αναγνωστοπούλου ανέφερε ότι ο συγγραφέας θέτει στο βιβλίο του «επί τάπητος τις υλικές προϋποθέσεις, την υλικότητα της Δημοκρατίας, δηλαδή τις κοινωνικές θεσμικές προϋποθέσεις, τις προϋποθέσεις στις οποίες μπορεί να ανθίσει η Δημοκρατία, ώστε να είναι ένα θεσμικό πλαίσιο ισχυρό για τις κοινωνίες σήμερα και σε μια μακρά διάρκεια χρόνου».

Υπογράμμισε ότι «η Δημοκρατία αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις, αλλά δεν αντιμετωπίζει για πρώτη φορά προκλήσεις. Το σταθερό πλαίσιο των προκλήσεων είναι ο καπιταλισμός, ο οποίος προσπαθεί να εξαπλωθεί απρόσκοπτα από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, είτε είναι ψηφιακός είτε βιομηχανικός, όπως ήταν». Τα εργαλεία της Δημοκρατίας απαντούν κάθε φορά στις ίδιες προκλήσεις που τίθενται στο ίδιο το ανάπτυγμά της, σύμφωνα με την κυρία Αναγνωστοπούλου.

Ακόμη, έδωσε έμφαση ακόμη στο ρόλο που διαδραματίζει ο παράγοντας έδαφος, κατά την εξέταση των σημαντικών προϋποθέσεων της Δημοκρατίας (σ.σ. με μνεία σε επαναστάσεις όπως η Γαλλική και η Ελληνική).

«Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι καινούριο φαινόμενο που πλήττει τη Δημοκρατία» πρόσθεσε και συμπλήρωσε ότι «η διαλεκτική της Δημοκρατίας με τους εχθρούς της είναι μία σύγκρουση που κρατά πάρα πολλά χρόνια με υφέσεις και υψηλές συγκρούσεις και γι’ αυτό η Δημοκρατία δεν είναι μία πολυτέλεια ή κάτι παρωχημένο αλλά μία διαχρονική μάχη, με πάνω και κάτω. Τώρα βρισκόμαστε στα πολύ πάνω της μάχης αυτής».

Κάνοντας αναφορά στις περιπτώσεις της Τουρκίας και της Ουγγαρίας μίλησε για δημοκρατικό «κέλυφος» στις χώρες αυτές (με εκλογές, αντιπροσωπευτικό σύστημα κλπ) όπου ταυτόχρονα δρα κράτος καταστολής και οι κανόνες επινοούνται. «Αν δεν υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις δεν υπάρχει ή υπονομεύεται η Δημοκρατία» ανέφερε.

Και κατέληξε, αναφερόμενη στο σημερινό διεθνοποιημένο περιβάλλον,  υπογραμμίζοντας «το πώς ο Δήμος θα μπορέσει να αντιπροσωπευθεί και κυρίως με ποιους θεσμούς οι αποφάσεις θα λαμβάνονται όχι διακρατικά, αλλά μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες, αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα που ξεφεύγει από το έθνος-κράτος» δηλαδή πώς «το έθνος-κράτος θα αποκτήσει τη δυναμική του σέ ένα άλλο ευρύτερο πλαίσιο, ευρωπαϊκό».

«Ο πολιτικός φόβος ως κίνδυνος για τις σύγχρονες δημοκρατίες»

Ο συγγραφέας Νίκος Παρασκευόπουλος, στον χαιρετισμό του, αφού ευχαρίστησε όσους συνέβαλαν στη δημιουργία του βιβλίου ανέδειξε μία σειρά από επίδικα που αυτό θέτει το βιβλίο του. «Ο λογικός αντίπαλος της Δημοκρατίας μέσα στην ιστορία είναι η ολιγαρχία, ενώ αντίθετα ο καπιταλισμός και η πατριαρχία -με τη μορφή του κοινού αίματος, της εξάρτησης της εξουσίας από το κοινό αίμα και την καταγωγή- εναλλάσσονυαι στην ιστορία ως αντίπαλοι της Δημοκρατίας».

Στη συνέχεια, υπογράμμισε ότι «η Δημοκρατία για να γίνεται κατανοητή θέλει το πλαίσιό της, τις αναγωγές στην  κοινωνία, στην ιστορία, στη γεωγραφία ακόμη και στην ψυχολογία», συμπληρώνοντας ότι «ο δημοκράτης είναι σεμνός, διότι καλείται διαρκώς να σταθμίζει να λογαριάζει τον άλλον, να δείχνει αλληλεγγύη να του αναγνωρίζει ίδια πολιτική αξία πολιτική».

Τέλος, αναφέρθηκε στα χαρακτηριστικά του πολιτικού φόβου, που τόνισε ότι αποτελεί κίνδυνο για τις σύγχρονες δημοκρατίες. «Έχουμε σήμερα ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα που τείνει να παγκοσμιοποιηθεί, το οποίο παράγει ή διευρύνει ανισότητες και προσπαθεί να διαχειριστεί τα προβλήματα που απορρέουν από αυτήν την ανισότητα μέσω της καλλιέργειας πολιτικού φόβου και αστυνόμευσης. Μια καταχρηστική αστυνόμευση σε μια λογική ότι η αστυνομία είναι πανάκεια, ότι στην αστυνομία προσφεύγουμε πρώτα και δευτερευόντως στο Κράτος Δικαίου ή στο Κράτος Πρόνοιας και στο βαθμό που μας επιτρέπει αυτή η λογική της πρόταξης της αστυνόμευσης».