ΓΝΩΜΕΣ
Δημόπουλος – Σφήκας: “Η προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων οφειλόμενη υποχρέωση της Πολιτείας”
Υπογράφουν οι:
Θεόδωρος Π. Δημόπουλος, Κοινωνικός Λειτουργός, MSc, πρώην Πρόεδρος του Δ.Σ. του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδος (Ν.Π.Δ.Δ.)
Θαλής Ν. Σφήκας, Κοινωνιολόγος, MSc, πρώην Πρόεδρος του Συλλόγου Εργαζομένων του ΒσΣ σε Φθιώτιδα – Φωκίδα – Ευρυτανία
Η θέσπιση νόμων που εναρμονίζονται με την υπεράσπιση θεμελιωδών δικαιωμάτων και της οικοδόμησης δίκαιης και συμπεριληπτικής κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς συνιστά την πιο απτή όψη της σφαίρας της αποκαλούμενης εφαρμοσμένης πολιτικής. Εφαρμοσμένης πολιτικής που αποδεικνύει εν τοις πράγμασι ότι, διακατέχεται από τη δηλούμενη μεταρρυθμιστική ορμή, η οποία αφουγκράζεται τον τρόπο που λειτουργούν οι μη εξελισσόμενες γραμμικά, σύγχρονες και συνάμα πολύπλοκες κοινωνίες, το δυναμικό χαρακτήρα τους, αλλά και ζητήματα που συνιστούν μείζονα κοινωνική αναγκαιότητα.
Όπως επισημάνθηκε πρόσφατα, “ο γάμος των ομοφύλων και η γονεϊκότητα των ομόφυλων ζευγαριών δεν αφορούν όλους, αλλά τα δικαιώματα και τη νομική θέση ορισμένων”,[1] γεγονός το οποίο οφείλει να καταλήξει στην εκ μέρους του πολιτικού συστήματος ισχυρή θεσμική απάντηση απέναντι στην ταυτοτική αμφιταλάντευση ορισμένων και στη διαλεύκανση του τι συνιστά ουσιαστική πρόοδο, η οποία θα εισφέρει εν τέλει στην ισχυροποίηση του ευρωπαϊκού και του δυτικού χαρακτήρα της χώρας. Σύμφωνα με διαθέσιμα στοιχεία, 36 χώρες στον κόσμο και στις 5 ηπείρους έχουν νομοθετήσει την ισότητα στον γάμο ανάμεσα σε άτομα του ιδίου φύλου, ενώ οι 20 εξ αυτών βρίσκονται στην ευρωπαϊκή επικράτεια.[2] Ανάμεσα σε αυτές βρίσκονται η Αυστρία (2019), το Βέλγιο (2003), η Δανία (2012), η Φινλανδία (2017), η Γαλλία (2013), η Γερμανία (2017), η Ισλανδία (2010), η Ιρλανδία (2015), το Λουξεμβούργο (2015), η Μάλτα (2017), οι Κάτω Χώρες (2001), η Νορβηγία (2009), η Πορτογαλία (2010), η Σλοβενία (2022), η Ισπανία (2005), η Σουηδία (2009), η Ελβετία (2022). Στις παραπάνω προστίθενται οι Η.Π.Α. (2015), ο Καναδάς (2005), το Ηνωμένο Βασίλειο (2014), η Αυστραλία (2017) και η Νέα Ζηλανδία (2013), ενώ ο παρακάτω χάρτης παρέχει μία γεωγραφική απεικόνιση των χωρών που έχουν προχωρήσει σε σχετικές/συναφείς ρυθμίσεις (Γράφημα 1).[3]
Μολονότι, η συμμόρφωση με τους κανόνες Δικαίου οφείλει να μένει κατά το δυνατό ανεπηρέαστη από την υποκειμενική κοινωνική προσέγγιση, μία σύντομη επισκόπηση των απόψεων που καταγράφονται μπορεί να εισφέρει στην προσαρμογή αντιλήψεων και κοσμοθεωριών στις περιστάσεις των σύγχρονων κοινωνιών. Το ίδιο ινστιτούτο αναφέρει ότι, οι απόψεις για τον γάμο ανάμεσα σε άτομα του ιδίου φύλου σχετίζονται με την ιδεολογική τοποθέτηση, με όσους τοποθετούνται προς τα αριστερά να εμφανίζονται πιο δεκτικοί στην αναγνώριση αυτού του δικαιώματος. Στην Ελλάδα η ποσοστιαία καταγραφή έχει ως εξής: 36% τοποθετούνται δεξιά, 50% στο κέντρο και 74% στα αριστερά, με τους φιλελευθέρους να είναι κατά 38 μονάδες πιο πιθανό να υποστηρίξουν το γάμο ανάμεσα σε άτομα του ιδίου φύλου.
Γράφημα 1. Ο γάμος ανάμεσα σε άτομα του ιδίου φύλου είναι νόμιμος σε περισσότερα από 30 κράτη διεθνώς
Πηγή: Pew Research Center (2023)
Εντούτοις, όπως υπογραμμίζεται σε εννέα χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, η πλειονότητα των δεξιών και των αριστερών δηλώνουν ότι υποστηρίζουν τον γάμο ανάμεσα σε άτομα του ιδίου φύλου. Στα συμπεράσματα της ίδιας έρευνας, τονίζεται ότι, τα άτομα ηλικίας από 35 ετών και άνω είναι περισσότερο πιθανό να ταχθούν υπέρ του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, ενώ την ίδια τοποθέτηση έχουν και τα άτομα υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου (Γράφημα 2).[4]
Γράφημα 2. Προσέγγιση για το γάμο ατόμων ιδίου φύλου
Πηγή: Pew Research Center (2023)
Επιπροσθέτως, το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ η οποία καταρτίστηκε από επιτροπή αποτελούμενη από εξέχοντα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, υπό την Προεδρία του Καθηγητή Νομικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Προέδρου του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, κ. Λίνου – Αλέξανδρου Σισιλιάνου αναφέρει ότι: “Από τη σύντομη αυτή επισκόπηση αναδεικνύεται ότι το μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Ευρώπης, όπως και οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία, καθώς και έξι χώρες της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής, έχουν προχωρήσει στη θεσμοθέτηση του γάμου ομοφύλων”, σημειώνοντας ότι: “κατά κανόνα, γάμος και υιοθεσία βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση και θεσμοθετούνται περίπου ταυτόχρονα”, ενώ ταυτόχρονα επισημαίνεται ότι: “η θεσμοθέτηση αυτή πραγματοποιείται με ολοκληρωμένα νομοθετήματα τα οποία ρυθμίζουν και τα επιμέρους τεχνικά ζητήματα που ανακύπτουν στο πεδίο του οικογενειακού δικαίου, προσφέροντας έτσι ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό κανονιστικό πλαίσιο” (σελ. 45).[5]
Εν συνεχεία, για την υποχρέωση του εθνικού νομοθέτη να καταρτίσει αυτό το ολοκληρωμένο και συνεκτικό κανονιστικό πλαίσιο διενήργησε προσφάτως μνεία και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στη συντριπτική πλειοψηφία του αξιώνει την αναγνώριση της ιδιότητας του γονέα σε ολόκληρη την Ε.Ε., όταν αυτή προηγουμένως έχει θεμελιωθεί σε ένα εκ των Κρατών – Μελών της. Δηλώνεται επίσης ρητώς ότι: “τα κράτη μέλη θα είναι σε θέση να αποφασίσουν αν θα αποδέχονται π.χ. την παρένθετη μητρότητα, αλλά θα υποχρεούνται να αναγνωρίζουν τη γονική ιδιότητα που έχει συσταθεί σε άλλη χώρα της Ε.Ε., ανεξάρτητα από τον τρόπο σύλληψης, γέννησης ή το είδος της οικογένειας του παιδιού”, αλλά και ότι: “Τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να μην αναγνωρίζουν την ιδιότητα του γονέα εάν αυτή είναι προδήλως ασύμβατη με τη δημόσια τάξη, αν και αυτό θα είναι δυνατό μόνο σε αυστηρά καθορισμένες περιπτώσεις. Κάθε περίπτωση θα πρέπει να εξετάζεται μεμονωμένα, ώστε να διασφαλίζεται ότι δεν υπάρχουν διακρίσεις, π.χ. εις βάρος παιδιών γονέων του ιδίου φύλου”.[6]
Το προηγούμενο χρονικό διάστημα, στο πλαίσιο των κατατιθέμενων στη δημόσια συζήτηση προγραμμάτων διακυβέρνησης, καταγράφηκαν ευκρινώς οι επίσημες θέσεις πολιτικών φορέων που συγκροτούν το δημοκρατικό τόξο. Σε πρόγραμμα διακυβέρνησης, το οποίο εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία από την πρόσφατη λαϊκή ετυμηγορία πραγματοποιείται ξεκάθαρη αναφορά στην “υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+” (σελ. 22), στην οποία περιέχονται τα παραπάνω,[7] γεγονός το οποίο καθιστά δυσεξήγητες τις επί του θέματος μεταγενέστερες ενστάσεις, δεδομένου ότι, η ως άνω θέση αποτέλεσε αναπόσπαστο μέρος του προγραμματικού πλαισίου με το οποίο διεκδικήθηκε και αναλήφθηκε εν τέλει η ευθύνη της διακυβέρνησης της χώρας.
Επιπλέον, σε προγραμματικό κείμενο ετέρου πολιτικού φορέα διατυπώθηκαν οι παρακάτω δεσμεύσεις: “γάμος για όλα τα πρόσωπα” και σε ότι αφορά το οικογενειακό δίκαιο “αναγνώριση όλων των οικογενειών” (σελ. 40),[8] ενώ στο προγραμματικό κείμενο με τις προτεραιότητες για τη δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους με κοινωνική δικαιοσύνη άλλου πολιτικού φορέα περιέχεται επίσης η ακόλουθη θέση: “μία κοινωνία ανοικτή χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς για όλους τους πολίτες” (σελ. 2).[9] Συμπερασματικά, τα παραπάνω ελαχιστοποιούν την a posteriori δυνατότητα παρέκκλισης από τις προγραμματικού χαρακτήρα, διατυπωθείσες θέσεις, προκειμένου να εξυπηρετηθούν εφήμεροι και θνησιγενείς τακτικισμοί που θα υποβάλλουν σε μία ακόμη δοκιμασία την κλυδωνιζόμενη αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος.
Οφείλει δε να συνυπολογίσει κανείς την παράμετρο της υπεράσπισης του εναπομείναντος κεφαλαίου αξιοπιστίας, λαμβάνοντας υπ’ όψιν παρελθούσες καταγεγραμμένες τοποθετήσεις, τόσο κατά τη συζήτηση πριν την ψήφιση του Ν. 4356/2015 (Α’ 181) «Σύμφωνο συμβίωσης, άσκηση δικαιωμάτων, ποινικές και άλλες διατάξεις» (έγινε δεκτό επί της αρχής με 193 ψήφους “υπέρ” και 56 “κατά” σε σύνολο 249 φηφισάντων),[10] όσο και αυτής πριν την ψήφιση του Ν. 4538/2018 (Α’ 85) «Μέτρα για την προώθηση των Θεσμών της Αναδοχής και Υιοθεσίας και άλλες διατάξεις», και ιδίως του περίφημου άρθρου 8 περί καθορισμού των κατάλληλων προϋποθέσεων για να γίνουν κάποιοι ανάδοχοι γονείς, στο οποίο ανάμεσα σε άλλα αναφέρεται ότι: “Κατάλληλοι για να γίνουν ανάδοχοι, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, είναι οικογένειες που αποτελούνται από συζύγους ή έχοντες συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, με ή χωρίς παιδιά, ή μεμονωμένα άτομα, άγαμα, ή διαζευγμένα, ή σε χηρεία, με ή χωρίς παιδιά, που μπορεί να είναι συγγενείς εξ αίματος οποιουδήποτε βαθμού με το ανήλικο τέκνο (συγγενική αναδοχή)…”.[11] Σημειώνεται δε ότι, για το εν λόγω άρθρο διεξήχθη ηλεκτρονική ονοµαστική ψηφοφορία, με αυτό να εγκρίνεται με 161 ψήφους “υπέρ” έναντι 103 που τάχθηκαν “κατά”, επί 264 παρόντων μελών της Εθνικής Αντιπροσωπείας.[12]
Επιπροσθέτως, η θεσμική προσέγγιση οφείλει να διέπεται και από το αναγκαίο παιδοκεντρικό πρόσημο. Οι διαπιστώσεις διεθνών οργανισμών κάνουν λόγο για έλλειψη διαφορετικών μοντέλων παιδικής φροντίδας μέσα στην κοινότητα, η οποία επηρεάζει τις πιο ευάλωτες ομάδες παιδιών καθώς και για περιορισμένη υποστήριξη με σκοπό την ανάπτυξη των δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για την πλήρη ένταξή τους στον κοινωνικό ιστό.[13] Στο ίδιο πλαίσιο πορίσματα μελετών του εξωτερικού τα οποία επισημαίνουν ότι, δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα ψυχολογικής φύσεως ή ανάπτυξης στα παιδιά που μεγαλώνουν σε ομόφυλες οικογένειες,[14][15] εν αντιθέσει με τις αρνητικές επιπτώσεις στην καλλιέργεια της κοινωνικής συμπεριφοράς και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξή τους που προέρχονται από την μακροχρόνια παραμονή τους στο κλειστό πλαίσιο φροντίδας.[16][17] Τα παραπάνω οφείλουν να ευαισθητοποιήσουν τους έχοντες την ευθύνη της νομοθέτησης, προτρέποντας τους να πράξουν με νηφαλιότητα, ορθολογισμό και με γνώμονα, πρωτίστως, το συμφέρον των ανηλίκων. Όπως ρητώς ορίζεται άλλωστε, από τις διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 3 του Ν. 2101/1992 όπου “σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από […] τα νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού”.[18]
Καταλήγοντας και εστιάζοντας σε έναν από τους κομβικούς ρόλους του νομοθέτη, διακεκριμένοι εκπρόσωποι της ακαδημαϊκής κοινότητας και της νομικής επιστήμης στη χώρα σημειώνουν ότι“o νομοθέτης έχει και παιδαγωγικό ρόλο”. Επικαλούμενοι δε τον κοινωνιολόγο του Δικαίου, Jean Carbonnier επισημαίνουν: “Πρέπει να παρακολουθεί τον σφυγμό της κοινωνίας, να πηγαίνει και λίγο μπροστά και να μην μένει πίσω, περιμένοντας να μην υπάρχει ούτε ένας πολίτης που να διαφωνεί με ό,τι καινούργιο”, τονίζοντας ταυτόχρονα ότι, “η λήψη μέτρων για την προστασία και κατοχύρωση δικαιωμάτων της μειοψηφίας, προς την κατεύθυνση της άρσης των διακρίσεων, είναι απαραίτητη σε μια δημοκρατική κοινωνία και δεν μπορεί να εξαρτάται από την αποδοχή της πλειοψηφίας”.[19] Επιρρωνύοντας τα ανωτέρω, στο πλαίσιο πρόσφατης – εξαιρετικά υψηλής γνωστικής, αισθητικής και πολιτισμικής στάθμης – εκδήλωσης του Κύκλου Ιδεών μνημονεύθηκαν τα λόγια του αειμνήστου Γεωργίου Κουμάντου, Καθηγητή του Αστικού Δικαίου, τα οποία και σκιαγράφησαν μία κρίσιμη πτυχή του ρόλου του νομοθέτη, ο οποίος, όπως ελέχθη, οφείλει “καμία φορά να προηγείται της κοινωνίας και να την τραβάει προς τα εμπρός”,[20] ενώ η βασική έγνοια θα έπρεπε να επιδεικνύεται προς τις μειονότητες, η οποία αποτελεί χρήσιμο γνώρισμα της ηθικής συγκρότησης και οφείλει να μεριμνά για την “εξασφάλιση της ευτυχίας για όλους τους ανθρώπους, και τους περισσότερους και τους λιγότερους”.[21]
Από τα παραπάνω ενδεικτικώς εκτιθέμενα δεν καταλείπεται ουδεμία αμφιβολία, για το ποια οφείλει να είναι η τοποθέτηση ενός/μίας εκάστου/ης εκ των εχόντων την ευθύνη της νομοθέτησης. Αφού η ταυτότητα της χώρας μας και η πολιτισμική αυτοσυνειδησία της, η προσήλωσή της στις θεμελιώδεις αρχές του ευρωπαϊκού πολιτισμού και η θέση της στο σύγχρονο διεθνές κοινωνικό γίγνεσθαι, ουδένα περιθώριο αφήνουν πέρα από αυτό της εδραίωσης των αναγκαίων προϋποθέσεων για την ισχυροποίηση της κουλτούρας συμπερίληψης, την αναγνώριση και προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων στα οποία εστιάζουν οι εισαγόμενες ρυθμίσεις, ώστε αυτά να συμμετέχουν πλήρως και ισότιμα στην κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και πολιτική ζωή της χώρας μας.
*Τμήμα του άρθρου δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 28ης Ιανουαρίου 2024 της εφημερίδας «Πελοπόννησος»
[1] Φουντεδάκη, Κ. (2024, Ιανουάριος 2). Είναι ζήτημα της πλειοψηφίας ο γάμος;. Kathimerini.gr. http://tinyurl.com/28vhr2j6
[2] Ελληνική Δημοκρατία. (2024). Ισότητα στον Πολιτικό Γάμο [Παρουσίαση του Σχεδίου Νόμου]. Opengov.gr. http://tinyurl.com/pwdmspc4
[3] Pew Research Center. (2023). Same-Sex Marriage Around the World. http://tinyurl.com/mrx7298h
[4] Gubbala, S., Poushter, J., and Huang, C. (2023). How people around the world view same-sex marriage. Pew Research Center. http://tinyurl.com/2p48hjdr
[5] Σισιλιάνος Λ.Α., κ.α. (2021). Εθνική Στρατηγική για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+. Primeminister.gr. http://tinyurl.com/5b6xsp2z
[6] Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2023, Δεκέμβριος 14). Αναγνώριση της ιδιότητας του γονέα: ίσα δικαιώματα για τα παιδιά ζητά το Κοινοβούλιο. http://tinyurl.com/3tm6nzzy
[7] Νέα Δημοκρατία (2023). Πρόγραμμα διακυβέρνησης 2023 – 2027. http://tinyurl.com/bdf8mebh
[8] ΣΥ.ΡΙΖ.Α. – Προοδευτική Συμμαχία (2023). Πρόγραμμα διακυβέρνησης 2023 – 2027. http://tinyurl.com/yzpjda2h
[9] ΠΑ.ΣΟ.Κ. – Κίνημα Αλλαγής (2023). 12 Προτεραιότητες για ένα σύγχρονο κράτος με κοινωνική δικαιοσύνη. http://tinyurl.com/y3sb5u23
[10] Βουλή των Ελλήνων. (2015, Δεκέμβριος 22 απόγευμα). Πρακτικά Βουλής – ΙΖ’ Περίοδος Προεδρευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, Σύνοδος Α’, Συνεδρίαση ΝΑ’. http://tinyurl.com/yc4y527d
[11] Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. (2018). «Μέτρα για την προώθηση των Θεσμών της Αναδοχής και Υιοθεσίας και άλλες διατάξεις». http://tinyurl.com/58xhpcnz
[12] Βουλή των Ελλήνων. (2018, Μάιος 9 πρωί). Πρακτικά Βουλής – ΙΖ’ Περίοδος Προεδρευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, Σύνοδος Γ’, Συνεδρίαση ΡΙΓ’. http://tinyurl.com/472d4pmz
[13] UNICEF Greece Country Office. (2021). Το Εθνικό πρόγραμμα της UNICEF για την Ελλάδα 2022 – 2026. http://tinyurl.com/yzemv7j5
[14] Φουντεδάκη, Κ. (2024, Ιανουάριος 15). Η καθηγήτρια που συνέταξε τη νομοθετική πρόταση για τα ομόφυλα ζευγάρια στις «Συνδέσεις» [YouTube]. http://tinyurl.com/2p879sf8
[15] Παπαδοπούλου, Λ. (2024, Ιανουαρίου 23). «Γάμος ομοφύλων, τεκνοθεσία, παρένθετη μητρότητα. Συνταγματικό πλαίσιο και νομοθετική ρύθμιση» [YouTube]. Ekyklos.gr. http://tinyurl.com/2c7k2ekd
[16] Forum on Investing in Young Children Globally, Board on Global Health, Board on Children, Youth, and Families, Health and Medicine Division, Division of Behavioral and Social Sciences and Education, & National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (2016). Reaching and Investing in Children at the Margins: Summary of a Joint Workshop by the National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine; Open Society Foundations; and the International Step by Step Association (ISSA). National Academies Press (US). https://doi.org/10.17226/23491
[17] van IJzendoorn, M. H., Palacios, J., Sonuga-Barke, E. J., Gunnar, M. R., Vorria, P., McCall, R. B., LeMare, L., Bakermans-Kranenburg, M. J., Dobrova-Krol, N. A., & Juffer, F. (2011). Children in Institutional Care: Delayed Development and Resilience. Monographs of the Society for Research in Child Development, 76(4), 8–30. https://doi.org/10.1111/j.1540-5834.2011.00626.x
[18] Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. (1992). Νόμος 2102/1992 (ΦΕΚ Α’ 192) Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού. Kodiko.gr. http://tinyurl.com/ystp6rnp
[19] Δήμα, Δ. (2024, Ιανουάριος 10). Γάμος ομόφυλων: Είναι ζήτημα πλειοψηφίας; 2 καθηγήτριες Αστικού Δικαίου απαντούν. Tovima.gr. http://tinyurl.com/5ywkrw4c
[20] Αδειλίνη, Γ. (2024, Ιανουαρίου 23). «Γάμος ομοφύλων, τεκνοθεσία, παρένθετη μητρότητα. Συνταγματικό πλαίσιο και νομοθετική ρύθμιση» [YouTube]. Ekyklos.gr. http://tinyurl.com/2c7k2ekd
[21] Καραμπατζός, Α. (2022, Ιούλιος 21). Γάμος και τεκνοθεσία για ομόφυλα ζευγάρια: τέλος των διακρίσεων και ισότητα για όλους. Syntagmawatch.gr. http://tinyurl.com/3e7s4fk7
*Τμήμα του άρθρου δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 28ης Ιανουαρίου 2024 της εφημερίδας «Πελοπόννησος»
