Άρθρο στα «Νέα» του Γιώργου Α. Παπανδρέου

«ΕΝΙΑΙΑ ΥΓΕΙΑ – Αδήριτη ανάγκη καλής και δημοκρατικής διακυβέρνησης για να αντιμετωπιστούν αντιστάσεις συμφερόντων και κατεστημένες νοοτροπίες»

Η πανδημία του κορονοϊού, πρέπει να αλλάξει καθοριστικά τον τρόπο που προσεγγίζουμε την υγεία. Αναδεικνύει επίσης, τη σημασία του κινήματος για την Ενιαία Υγεία.

Η αλληλεπίδραση μεταξύ της ανθρώπινης υγείας, της υγείας των ζώων και της περιβαλλοντικής υγείας, αποτελεί θέμα μελέτης τουλάχιστον από την εποχή του Ιπποκράτη, όπως επιβεβαιώνουν τα γραπτά του «Περί αερίων, υδάτων και τόπων».

Στην πιο σύγχρονη εποχή, ξεκινώντας από τον Γερμανό γιατρό Rudolf Virchow, ο οποίος επινόησε τον όρο «ζωονόσος» και συνεχίζοντας με τους William Osler, James Steele και τον Charles Schwabe, ο οποίος συνέβαλε στην ανάπτυξη της «έννοιας της ενιαίας υγείας», πολλοί έχουν συμβάλει στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η υγεία των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος συνδέονται πολύπλοκα.

Αυτά σίγουρα, δεν είναι ονόματα που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητα μας. Ωστόσο, θα έπρεπε να ήταν! Διότι εάν, στον τομέα της χάραξης πολιτικής, είχαμε λάβει υπόψη το έργο και τις προειδοποιήσεις τους, είμαι βέβαιος ότι θα αντιμετωπίζαμε μια πολύ διαφορετική κατάσταση σήμερα.

Η πανδημία του Covid-19, ήταν μια κλήση αφύπνισης. Σήμερα παρατηρούμε πιο καθαρά:

• Τις βαθιές ανισότητες εντός των κοινωνιών μας, την ανάγκη πρόσβασης σε ποιοτική υγειονομική περίθαλψη, σε ποιοτική εκπαίδευση, την άνοδο της ενδοοικογενειακής βίας.
• Τη θετική χρήση ψηφιακών τεχνολογιών για τον εντοπισμό του Covid-19, αλλά και την πιθανή κατάχρηση στην παρακολούθηση, υπονομεύοντας τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα μιας δημοκρατίας.
• Τη σημασία των τροφικών αλυσίδων μας αλλά και του μη βιώσιμου και ανθυγιεινού τρόπου που παράγουμε προϊόντα και καταναλώνουμε τροφές.
• Τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, μία από τις οποίες ήταν η ταχεία αύξηση των ζωονόσων, που αποτελούν περίπου το 75% όλων των μολυσματικών ασθενειών, όταν πριν από μερικά χρόνια το ποσοστό αυτό ήταν περίπου 45%.
• Τη σαφή ανάγκη συνεργασίας, μέσω διεθνών οργανισμών και πολυμερούς συνεργασίας για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων – από το κλίμα έως τις πανδημίες.

Είναι αυτά τα ζητήματα νέα; Σίγουρα όχι. Όμως, ο Covid-19 τους έδωσε μια ισχυρή αίσθηση επείγοντος και μας ανάγκασε να προχωρήσουμε σε μία νέα ιεράρχηση προτεραιοτήτων.

Πρώτα απ´ όλα, η υγεία δεν είναι μόνο προσωπικό θέμα. Είναι ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά και αναγκαιότητα για μια υγιή, ζωντανή, συνεκτική, ελεύθερη και δημιουργική κοινωνία.

Θυμάμαι, ως νέο παιδί ρώτησα τον παππού μου, ο οποίος ήταν τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδας, τι εκτιμούσε στη ζωή. Απάντησε αμέσως: το μόνο που είναι σημαντικό στη ζωή είναι καλή υγεία και καλοί φίλοι. Ο παππούς μου πέθανε υπό κατ´ οίκον περιορισμό έχοντας αγωνιστεί όλη του τη ζωή για τη δημοκρατία. Οι καλοί φίλοι γι’ αυτόν αντιπροσώπευαν τη δύναμη της κοινότητας.

Όμως, μου πήρε λίγο χρόνο για να καταλάβω ότι είδε την υγεία ως βασικό στοιχείο του ελεύθερου ανθρώπου. Ελευθερία για αυτοπραγμάτωση και την ικανότητα του να αγωνίζεται ενεργά για τις δημοκρατικές του πεποιθήσεις. Η υγεία ήταν για αυτόν ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. Όπως πρέπει να είναι για όλους.

«Υγεία για όλους», είναι μία έννοια που υιοθετεί ο ΟΗΕ στους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης. Ενσωματώνει το σημαντικό ζήτημα της υγιούς μακροζωίας, το οποίο αποτελεί μείζονα πρόκληση για τις κοινωνίες μας, ακόμη περισσότερο στην εποχή αυτής της πανδημίας, όπου ο ηλικιωμένος πληθυσμός μας είναι φυσικά πιο ευάλωτος. Αλλά θέτει επίσης το ζήτημα της καταπολέμησης των ανισοτήτων, της πρόσβασης σε ποιοτική υγειονομική περίθαλψη για όλους – όχι μόνο για τους προνομιούχους -, εντός και μεταξύ των κοινωνιών μας.

Ας αναλογιστούμε το εξής: Μόνο το 1% της καθαρής αξίας των δισεκατομμυριούχων κάθε χρόνο θα ανερχόταν σε περίπου 91 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που θα μπορούσε να εξασφαλίσει την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση για τα φτωχότερα παιδιά σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι ένας βασικός λόγος ώστε η υγεία να συμπεριληφθεί σε ένα νέο παγκόσμιο κοινωνικό συμβόλαιο.

«Υγεία σε όλους». Η έννοια αυτή συμπεριλαμβάνει και μια χρηστή διαχείριση υπέρ της δημόσιας υγείας. Χρειαζόμαστε μείωση της περιττής συνταγογράφησης και κατανάλωσης αντιβιοτικών τόσο στον ανθρώπινο όσο και στον κτηνιατρικό τομέα. Και πάλι όμως, αυτό επισημαίνει την ανάγκη ενίσχυσης των διεπιστημονικών προσεγγίσεων που αφορούν όχι μόνο την πρόληψη ασθενειών αλλά και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, την αλλαγή του κλίματος και τη βιώσιμη ανάπτυξη συνολικά.

«Υγεία από όλους», είναι η πρόκληση να γίνει η υγειονομική περίθαλψη ιδιοκτησία της κοινωνίας και των πολιτών. Μια πολιτική που θέλει να έχει μακροχρόνια αποτελέσματα πρέπει να είναι κτήμα και συνείδηση των πολιτών.

Ένα τελευταίο σημείο: Όλα τα παραπάνω απαιτούν καλή διακυβέρνηση. Αποτελεσματικές, διαφανείς, λογικές, δίκαιες, συμμετοχικές πρακτικές. Για παράδειγμα, οι νέες τεχνολογίες δημιουργούν και νέες πρακτικές. Μέσα στην οικονομική κρίση καταφέραμε να καταπολεμήσουμε τη διαφθορά εφαρμόζοντας ένα σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης. Σταματήσαμε την υπερβολική συνταγογράφηση από γιατρούς που ωφέλησε τις μεγάλες εταιρείες φαρμάκων, αλλά βλάπτει τόσο την υγεία των ασθενών όσο και την υγεία του κρατικού προϋπολογισμού. Εξοικονομήσαμε πάνω από 3 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, όσα συλλέγουμε σε φόρους ιδιοκτησίας.

Η χρηστή διακυβέρνηση μεταφράζεται επίσης στη χρήση των διαθέσιμων πόρων με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Στη συνταρακτική εξέλιξη των επιστημών και της τεχνολογίας, απαιτείται μία εκ νέου αναβάπτιση των πολιτικών μας σε πρωταρχικές αρχές και αξίες που θεωρούμε βάσεις στις δημοκρατικές μας κοινωνίες. Αυτή είναι μια πρόκληση σε εθνικό επίπεδο, αλλά και στην παγκόσμια σκηνή.

Ο Δρ Victor Dzau, πρόεδρος της Αμερικανικής Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής, κάνει έκκληση για μια πιο ολιστική φιλοσοφία, όταν λέει ότι πρέπει να κινηθούμε,

• από τη θεραπεία ασθενειών έως την υγεία και την ευεξία,
• από τη θεραπεία οργάνων έως τη θεραπεία ολόκληρου του ατόμου,
• από τη νοσοκομειακή περίθαλψη στην υγεία της κοινότητας,
• από τον κατακερματισμό της ιατρικής εφαρμογής προς την ολοκληρωμένη προσέγγιση της υγείας του πολίτη,
• από τη φιλοσοφία ότι όλα αποφασίζονται «από τα πάνω», στη λογική της ευθείας συμμετοχής του ίδιου του ασθενούς σε όλα όσα αφορούν την υγεία του.

Τα παραπάνω, αν και ίσως μπορεί να θεωρούνται αυτονόητα, θα αντιμετωπίσουν τεράστιες αντιστάσεις από διάφορα συμφέροντα και νοοτροπίες. Θα υπάρξει αντίσταση. Για παράδειγμα, η λογική βιασύνη να βρεθεί ένα εμβόλιο, το οποίο όλοι επιθυμούμε, υποκρύπτει και δυνάμεις αντίστασης.

Οι ηγέτες που μπορεί να μην θέλουν να πραγματοποιήσουν βαθύτερες κοινωνικές αλλαγές, βλέπουν το εμβόλιο ως εύκολη λύση, οι παγκόσμιες εταιρείες φαρμάκων βλέπουν το εμβόλιο και ως τρόπο να κερδοσκοπήσουν, αλλά και να διαιωνίσουν ένα σύστημα υγείας που βασίζεται στο φάρμακο. Δύσκολα μπορούν να οραματιστούν το ρόλο και το κέρδος τους σε ένα πλαίσιο Συνολικής Υγείας (One Health).

Πολλοί από εμάς, ως πολίτες, θα είμαστε σίγουροι ότι όλα μπορούν να επιστρέψουν στην «κανονικότητα», και άρα να μη θεωρούμε ότι χρειάζεται να αλλάξουμε τις συμπεριφορές ή τον τρόπο ζωής μας, αφού θα βρεθεί το εμβόλιο. Και σε παγκόσμιο επίπεδο μπορούμε εύκολα να αναπτύξουμε μια «τύφλωση», ξεχνώντας ότι θα ζήσουμε περισσότερες τέτοιες ασθένειες που θα απειλήσουν τη ζωή μας εάν δεν συνεργαστούμε τώρα για ριζικές αλλαγές στα οικονομικά μας συστήματα.

Το μήνυμά μου είναι σαφές: Η αλλαγή δεν θα πραγματοποιηθεί αυτόματα. Πρέπει να δράσουμε, συλλογικά, εάν θέλουμε να κάνουμε αυτήν την κρίση ευκαιρία. Και καθώς είμαστε πιο κοντά στην απόκτηση εμβολίου, η ανάγκη για συνεργασία είναι πιο σημαντική από ποτέ.  Όλοι οι άνθρωποι αξίζουν ίση μεταχείριση και πρόσβαση σε προστασία απέναντι στον COVID-19. Πρέπει να αφήσουμε πίσω το ψευδές δίλημμα «προστασία σε τοπικό ή διεθνές επίπεδο». Τα προβλήματα όπως και οι λύσεις είναι κοινά και αλληλένδετα.

Είναι σημαντικό ζήτημα επομένως, ο ΟΗΕ να καταρτίσει ένα παγκόσμιο σύμφωνο για την υγεία που θα εκφράσει αυτούς τους προβληματισμούς και τις αρχές.