Έργα και Ημέρες της Πρωθυπουργίας του Κώστα Σημίτη (1996-2004)

Η πρωθυπουργική θητεία του, από το 1996 έως το 2004, χαρακτηρίστηκε από σημαντικές τομές και αλλαγές που αποτυπώθηκαν στον όρο «εκσυγχρονισμός».

Μεταξύ των κορυφαίων επιτευγμάτων του ήταν η ένταξη της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), τα μεγάλα έργα υποδομής για την προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, καθώς και η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πολιτική του είχε ως γνώμονα τον ευρωπαϊσμό και τη σταθερή στόχευση για την αναβάθμιση της χώρας στη διεθνή σκηνή.

Στις 18 Ιανουαρίου 1996, μετά την παραίτηση του Ανδρέα Παπανδρέου λόγω υγείας, ο Σημίτης εξελέγη πρωθυπουργός από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ. Το όραμά του για εκσυγχρονισμό και ευρωπαϊκή σύγκλιση καθόρισε την πολιτική του πορεία. Τον Ιούνιο του 1996, εξελέγη πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και κέρδισε τις εθνικές εκλογές του Σεπτεμβρίου 1996 και του Απριλίου 2000.

Η πρωθυπουργία του  χαρακτηρίστηκε από φιλοευρωπαϊκή πολιτική και δημοσιονομική πειθαρχία. Μεταξύ των σημαντικότερων επιτευγμάτων του ήταν η ένταξη της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) το 2001, η οποία ενίσχυσε την οικονομική σταθερότητα και τη θέση της χώρας στην Ευρώπη. Παράλληλα, η κυβέρνησή του προώθησε ιδιωτικοποιήσεις και μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές, όπως η Αττική Οδός, η Εγνατία Οδός και το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος».

Ωστόσο, η πολιτική λιτότητας που εφαρμόστηκε για την επίτευξη των κριτηρίων του Μάαστριχτ προκάλεσε κοινωνικές αντιδράσεις. Παρά τις προκλήσεις, ο Σημίτης υπερασπίστηκε την ανάγκη για διαρθρωτικές αλλαγές, θεωρώντας τις απαραίτητες για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της οικονομίας.

Η ένταξη στο ευρώ

Στις 19 Ιουνίου 2000 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Σάντα Μαρία ντα Φέιρα, αποφασίστηκε η υιοθέτηση του ευρωπαϊκού νομίσματος Ευρώ από την Ελλάδα.

Ο Κώστας Σημίτης, στη δεύτερη περίοδο της πρωθυπουργίας του (2000-2003), ήταν και τα πρώτα χρόνια της Ελλάδας στο ευρώ. Την 1η Ιανουαρίου 2002 τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα ευρώ τέθηκαν σε κυκλοφορία ταυτόχρονα με τις υπόλοιπες 11 χώρες.

Τα οφέλη από την ένταξη στο ευρώ έγιναν αισθητά τα πρώτα αυτά χρόνια. Επίσης, σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι επενδύσεις για την προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 στην Αθήνα. Η ένταξη στο ευρώ έφερε μαζί με το νέο νόμισμα αυξημένη αξιοπιστία αλλά και σημαντικούς περιορισμούς στη μακροοικονομική πολιτική της χώρας. Η νομισματική πολιτική είναι πλέον αποκλειστική ευθύνη της ΕΚΤ. Η δημοσιονομική πολιτική όφειλε να τηρεί της δεσμεύσεις του Συμφώνου Σταθερότητας για χαμηλά δημοσιονομικά ελλείμματα και μειούμενο δημόσιο χρέος.

Τα έργα που παραδόθηκαν επί των ημερών του

Σε μια περίοδο που η Ελλάδα προετοιμαζόταν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, τεράστια έργα, όπως το μετρό της Αθήνας, το τραμ, το νέο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», η Αττική Οδός, η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, η Εγνατία Οδός και το Ολυμπιακό κέντρο του Αγίου Κοσμά, παραδόθηκαν επί των ημερών του. 

Παρά την έντονη κριτική που είχε δεχτεί για την τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων (ειδικά στην περίπτωση της Εγνατίας οδού) τα έργα ολοκληρώθηκαν και άλλαξαν την εικόνα της χώρας, ειδικά στις μεταφορές, ριζικά. 

Η Αττική ειδικά άλλαξε εντελώς όψη επί των ημερών του Κ. Σημίτη.

Στις 29 Ιανουαρίου του 2000 εγκαινιάστηκαν οι πρώτες γραμμές του Μετρό (Σεπόλια – Σύνταγμα στη γραμμή 2 και Σύνταγμα – Εθνική Αμυνα στη γραμμή 3).

Τον Μάρτιο του 2001, εγκαινίασε το αεροδρόμιο των Σπατών, αντικαθιστώντας αυτό του Ελληνικού έπειτα από 60 χρόνια, ενώ την ίδια στιγμή άνοιξε το πρώτο τμήμα της Αττικής οδού, ένα έργο που άλλαξε ριζικά το κυκλοφοριακό στην Αθήνα. 

Το 2004, λίγο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, τέθηκε σε λειτουργεία η γέφυρα του Ρίου- Αντιρρίου, η μεγαλύτερη καλωδιακή γέφυρα το κόσμου εκείνη την περίοδο.

Ίμια, εξωτερική πολιτική και ευρωπαϊκή πορεία

Από τις 25 Δεκεμβρίου του 1996, με αφορμή ένα ναυτικό ατύχημα, είχε αρχίσει να εξελίσσεται η κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Τη Δευτέρα 29 Ιανουαρίου η Άγκυρα δήλωσε ότι τα Ίμια ανήκουν στην Τουρκία και μια τουρκική φρεγάτα πλησίασε τις βραχονησίδες. «Την Τρίτη 30.1 το πρωί συγκαλώ τα αρμόδια για το θέμα μέλη της Κυβερνητικής Επιτροπής (…) Την ίδια ημέρα η ΕΥΠ ενημερώνει το ΓΕΝ ότι εντοπίστηκε σήμα από τουρκική πηγή προς τουρκικό πλοίο στην περιοχή με οδηγία να φωτογραφηθεί και αν βιντεοσκοπηθεί μια νησίδα των Ιμίων. Πρόκειται για εκείνη που στη συνέχεια θα καταληφθεί από τους Τούρκους».

Το απόγευμα της Τρίτης συνεχίζεται στη Βουλή η συζήτηση για τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης, οι πληροφορίες λένε ότι ο τουρκικός στόλος βγήκε από τα Δαρδανέλια, και ο Μπιλ Κλίντον καλεί τον Έλληνα Πρωθυπουργό. «Ο πρόεδρος Κλίντον με πληροφορεί ότι ανησυχεί μήπως η κρίση στα Ίμια οδηγήσει σε θερμό επεισόδιο μεταξύ των δύο χωρών και συμβουλεύει να πάρουμε τα αναγκαία μέτρα ώστε να αποφευχθεί μια πολεμική σύγκρουση. Από τη συνομιλία μας σχημάτισα την εντύπωση ότι η ενημέρωσή του ήταν ελλιπής (…) Του απάντησα ότι Ίμια ανήκουν στην Ελλάδα» είχε δηλώσει ο Κώστας Σημίτης.

Μετά τη λήξη της κοινοβουλευτικής συζήτησης πραγματοποιήθηκε και δεύτερη σύσκεψη της Κυβερνητικής Επιτροπής. Ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ κ. Λυμπέρης έχει απλώσει τους χάρτες πάνω στο τραπέζι και υποστηρίζει ότι η Ελλάδα έχει εκεί «τη μεγαλύτερη δύναμη» και ότι η Τουρκία κάνει κινήσεις τακτικής. Ο Σημίτης ρώτησε τον Λυμπέρη αν φυλάσσεται η δεύτερη βραχονησίδα, «μου απάντησε χωρίς δισταγμό ότι βεβαίως και φυλάσσεται». «Συμφωνούμε όλοι ότι πρέπει να απευθυνθούμε στις ΗΠΑ, επειδή είναι η μόνη χώρα που μπορεί να επηρεάσει αποφασιστικά την τουρκική στάση. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος ανέλαβε να μιλήσει με τον Χόλμπρουκ, όταν η Άγκυρα ανακοίνωσε ότι Τούρκοι κομάντος κατέλαβαν τη μία από τις δύο νησίδες. Ο Λυμπέρης το διέψευδε, αλλά το επιβεβαίωναν οι Αμερικανοί. Ζητήθηκε η βοήθεια των ΗΠΑ για απεμπλοκή. Πολύ αργότερα ο Σημίτης ενημερώθηκε για την πτώση του ελικοπτέρου και τα τρία νεκρά μέλη του.

Την Τετάρτη ενημέρωσε τη Βουλή και ευχαρίστησε τους Αμερικανούς για τη συμβολή τους, προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων ακόμα και από ένα κομμάτι του ΠΑΣΟΚ που αμφισβήτησε την ικανότητα της κυβέρνησης να χειρίζεται τα εθνικά θέματα.

Τέλος θητείας και αποχώρηση από την πολιτική

Ο Σημίτης ανακοίνωσε την αποχώρησή του από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ τον Ιανουάριο του 2004, παραδίδοντας τη θέση στον Γιώργο Παπανδρέου. Παρέμεινε ενεργός στη δημόσια ζωή, συγγράφοντας βιβλία και αρθρογραφώντας για την πολιτική και την οικονομία. Το 2008, η αποπομπή του από την κοινοβουλευτική ομάδα λόγω διαφωνιών για τη Συνθήκη της Λισσαβώνας σηματοδότησε το τέλος της άμεσης πολιτικής του παρουσίας.

Στο Ζάππειο για τα 50 χρόνια του ΠΑΣΟΚ

Τον περασμένο Σεπτέμβριο στην εκδήλωση για τα 50 χρόνια του ΠΑΣΟΚ στο Ζάππειο ο Κώστας Σημίτης είχε απευθύνει χαιρετισμό, στην τελευταία δημόσια παρέμβασή του.

Σε σύντομο χαιρετισμό, ο Κώστας Σημίτης είπε ότι το ΠΑΣΟΚ έχει τώρα ευκαιρία να πρωταγωνιστήσει στην ανασυγκρότηση της χώρας σε προοδευτική κατεύθυνση.

 «Οι ευκαιρίες δεν είναι άπειρες», τόνισε ο πρώην πρωθυπουργός -στην εορταστική εκδήλωση στο Ζάππειο για τα 50 χρόνια από την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ- τονίζοντας ότι ο προοδευτικός κόσμος ζητάει σήμερα περισσότερο από ποτέ μια διέξοδο για να μπορέσει να ελπίσει ξανά».

Σε συνέντευξη που παραχώρησε , είχε μιλήσει για όλα όσα έγιναν τα χρόνια που ο Κώστας Σημίτης βρέθηκε στο «τιμόνι» της χώρας και έκανε τον απολογισμό του. «Στην οκταετία 1996-2004 η Ελλάδα έγινε μέλος της ΟΝΕ. Από περιθωριακό κράτος στις ευρωπαϊκές εξελίξεις μετατράπηκε σε χώρα η οποία εξασφάλιζε τις αναγκαίες προϋποθέσεις οικονομικής σταθερότητας και εμπιστοσύνης. Ακολουθούσε νομισματική και δημοσιονομική πολιτική που εξασφάλιζε επενδύσεις και συμμετοχές της διεθνούς επιχειρηματικής κοινότητας στην ελληνική οικονομία. Η χώρα γνώρισε μια εποχή παραγωγικής ανασυγκρότησης, η μεγέθυνση της οικονομίας έτρεχε με ρυθμούς ανάλογους των οποίων δεν είχε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα, τα δημοσιονομικά μας είχαν βελτιωθεί κατά πολύ και η Ελλάδα συνεργαζόταν χωρίς δυσκολίες με τους ευρωπαίους εταίρους. Το βιοτικό επίπεδο προσέγγιζε σε γοργό ρυθμό το ευρωπαϊκό, το ποσοστό των φτωχών και όσων ζούσαν σε κίνδυνο φτώχειας είχε μειωθεί. Υλοποιούνταν ή λειτουργούσαν ήδη τα μεγάλα έργα. Η χώρα είχε αξιοπιστία. Με τη δική μας συμπαράσταση η Κύπρος έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με τη συμφωνία του Ελσίνκι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις ειρηνικής επίλυσης των συνοριακών διαφορών με την Τουρκία και καθιερώθηκε ο κανόνας ότι η Τουρκία θα πρέπει να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο για τις όποιες απαιτήσεις της. Εσείς δεν θα αποκαλούσατε όλα αυτά «δικαίωση»;

Πολλά δεν έγιναν. Αλλά όλα ταυτόχρονα δεν ήταν δυνατό να γίνουν. Δεν λύθηκε το ασφαλιστικό. Δεν το έλυσαν όμως ούτε οι επόμενες κυβερνήσεις, αν και πέρασαν από τότε δεκαπέντε χρόνια περίπου. Τότε η κυβέρνησή μου σταμάτησε την προσπάθεια ρύθμισης για ένα πολύ συγκεκριμένο λόγο. Το σχέδιο της νέας ρύθμισης παρουσιάστηκε το 2001. Την περίοδο εκείνη προετοιμαζόταν η εισαγωγή του ευρώ στη φυσική του μορφή που πραγματοποιήθηκε χωρίς προβλήματα την 1/1/2002. Επίσης έτρεχαν οι προετοιμασίες για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Τόσο ως προς την εισαγωγή του ευρώ όσο και ως προς την ολοκλήρωση των προετοιμασιών για τους Αγώνες επικρατούσαν αμφιβολίες στο εξωτερικό. Γενικές απεργίες, συνεχείς κινητοποιήσεις, εσωκομματικές αντιπαραθέσεις και αντιδράσεις βουλευτών στις ψηφοφορίες στη Βουλή θα καθυστερούσαν την εισαγωγή του ευρώ και θα ματαίωναν ίσως τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα. Γι’ αυτό και προτίμησα να προχωρήσουμε σε μια πιο περιορισμένη μεταρρύθμιση που είχε και την αποδοχή των εργαζομένων. Η μεταρρύθμιση αυτή χαιρετίστηκε τότε και από τους εταίρους μας όσο και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο».