Γράφει ο Κωνσταντίνος Μαυράκης.

Επιγραμματικά, η αναλυτική αξιολόγηση ακολουθεί, το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης-ΕΠΑ 2021-2025 διαπνέεται από τις ακόλουθες πολιτικές θέσεις της κυβέρνησης:

• Διατηρεί και ενισχύει τον συγκεντρωτισμό σε όλες τις εκφάνσεις της οικονομίας και απαξιώνει την περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη.
  Διατηρεί και επιδεινώνει τις καταγεγραμμένες ανισότητες μεταξύ Κέντρου και περιφερειών.
• Διευρύνει το χάσμα ανάμεσα στους λίγους έχοντες και τους πολλούς
• Διαχέει τους στόχους σε πολυάριθμα έργα που είναι αδύνατο να χρηματοδοτηθούν όλα και καθιστά το σύνολο του προγράμματος αναποτελεσματικό και αντιαναπτυξιακό.
• Η Επιτομή του βρίσκεται στις σελίδες 48-49 όπου ξεκαθαρίζει ότι αποτελεί ένα μόνο μέρος του σχεδίου και ότι κανένας στόχος, καμιά τιμή στόχος δεν είναι δεσμευτική και απόλυτη, είναι απλά μια κατεύθυνση. Δεν έχει δηλαδή καμία σύνδεση με το ΕΣΠΑ, το πρόγραμμα Ανάκαμψης όταν εγκριθεί ή άλλα σχέδια που θα προκύψουν από την περίφημη επιτροπή των σοφών που ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός.
• Διατηρεί το ελεύθερο να αποφασίσει όποια νέα στόχευση θέλει ή να χρησιμοποιήσει κατά το δοκούν για πελατειακούς λόγους τις χρηματοδοτήσεις του προγράμματος
• Δεν λαμβάνει σοβαρά υπόψη την υγειονομική κρίση και τις ανάγκες για σχετική αυτάρκεια υγειονομικού υλικού.
• Δεν ασχολείται με την γεωπολιτική κρίση και τις ανάγκες ενίσχυσης της παραγωγής αμυντικού υλικού.
• Διατηρεί το παλιό καταναλωτικό μοντέλο της οικονομίας με εξάρτηση από τον τουρισμό.
• Αγνοεί όλες τις ανθρωποκεντρικές δράσεις αγνοεί τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ξεδιπλώνει τις πιο συντηρητικές πολιτικές.
• Εν κατακλείδι χάνεται η τελευταία ευκαιρία να αλλάξει η Ελλάδα μοντέλο ανάπτυξης. Με εφαλτήριο το συντηρητικό, αναποτελεσματικό ΕΠΑ 2021-2025 εύκολα συμπαρασύρονται οι μεγάλες αναμενόμενες χρηματοδοτήσεις της Ε.Ε. που είναι το ΕΣΠΑ και το ταμείο ανάκαμψης, σε μια μαύρη τρύπα συντηρητικών επιλογών και σπατάλης ανθρώπινων και οικονομικών πόρων.
  Η Προοδευτική πρόταση σε αντιδιαστολή διαπνέεται από πολιτικές και οικονομικές θέσεις:
• Αποκέντρωσης, οικονομικής σε αυτή την περίπτωση, και κατανομής του 70% του προγράμματος στις περιφέρειες.
• Η κατανομή να είναι αντιστρόφως ανάλογη της ψαλίδας ανισότητας μεταξύ των περιφερειών, με κεντρικό στόχο την μείωση των ανισοτήτων μεταξύ κέντρου και περιφερειών.
• Το νέο παραγωγικό μοντέλο να καθορίζεται με πολύ συγκεκριμένη στόχευση σε πολύ λίγες επιλογές υψηλής προστιθέμενης αξίας που θα γίνουν και δεσμευτικές στην έγκριση χρηματοδοτήσεων.
• Το νέο παραγωγικό μοντέλο με πολύ συγκεκριμένες δεσμεύσεις να αναδεικνύει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε περιφέρειας με πολύ καθορισμένα έργα υψηλής προστιθέμενης αξίας. Παράδειγμα η ανάπτυξη του αγροδιατροφικού τομέα, ένας συνδυασμός γεωργοκτηνοτροφικής και αλιευτικής παραγωγής που μεταποιείται και διαχέεται με όλες τις υπηρεσίες και τον τουρισμό.
• Η έρευνα, η καινοτομία και η τεχνολογία να λειτουργήσουν ως βάση του νέου παραγωγικού μοντέλου επικεντρώνοντας στα κυρίαρχα έργα και δημιουργώντας δικτύωση συμπληρωματικών παραγωγικών πλεονεκτημάτων.
• Η κατανομή να ενισχύει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, την κοινωνική οικονομία, την κυκλική οικονομία, την ενεργειακή δημοκρατία και γενικότερα τις συλλογικές δράσεις που θέτουν ανάχωμα στην ανεργία και τις επιπτώσεις της ρομποτικής εποχής.
• Το πρόγραμμα ανάπτυξης να ενσωματώνει την βεβαιότητα των κρίσεων, υγειονομικές, κλιματολογικές, γεωπολιτικές κρίσεις, ως πρόβλεψη με έργα ανάπτυξης. Παράδειγμα η παραγωγή υγειονομικού υλικού, η κατασκευή ανθεκτικών υποδομών σε ακραία φαινόμενα με παράλληλη οργάνωση της κοινωνίας και η παραγωγή αμυντικού υλικού.
• Αυτή η αποκεντρωμένη, ανθρωποκεντρική ανάπτυξη, με μείωση των ανισοτήτων, με πλήρη ενσωμάτωση της αειφόρας ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος αποτελεί την προοδευτική μας πρόταση.

Ανάλυση, Αξιολόγηση, προοδευτική πρόταση

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
Πριν κάνουμε οποιοδήποτε σχεδιασμό πρέπει πρώτα να καθορίσουμε την αρχή που διέπει μια προσέγγιση ανάπτυξης, να καθορίσουμε στη συνέχεια το πρόβλημα και να ανακαθορίσουμε το πρόβλημα μετά τα νέα δεδομένα της κρίσης του Covit-19
Η αρχή του δικού μας οικονομικού μοντέλου ανάπτυξης είναι ότι πρέπει να υπηρετεί τον άνθρωπο, να προσθέτει σε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης του, το αποτέλεσμα της παραγόμενης υπεραξίας να είναι δίκαια κατανεμημένο για όλους, να υπάρχει όφελος για όλους τους ανθρώπους.

Η ανάπτυξη οφείλει να σέβεται το περιβάλλον και να προστατεύει τη φύση σε μια αρμονική συνύπαρξη με τις κοινωνίες που συγκροτούνται από την ανθρώπινη συμβίωση. Τέλος ο εθνικός σχεδιασμός της ανάπτυξης οφείλει να υπηρετεί τη δικαιοσύνη στην κατανομή ωφελειών σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας ακολούθησε μια διαδρομή τυχαίας ενδυνάμωσης ή αποδυνάμωσης κλάδων της εγχώριας οικονομίας, σε αντίστροφη αναλογία των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και της ανταγωνιστικότητας που κατά καιρούς ανέπτυσσαν περιοχές ή χώρες του πλανήτη.
Το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας δεν είχε την απαιτούμενη συνέχεια στόχων ενδυνάμωσης της ανταγωνιστικότητας και αξιοποίησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των περιφερειών της.
Η έλλειψη συγκέντρωσης δυνάμεων σε στόχους και σε δεσμευτικές πολιτικές στο κυβερνητικό επίπεδο επέτρεψε την ώθηση της επιχειρηματικότητας στις εύκολες εμπορικές δραστηριότητες και λειτούργησε απωθητικά σε παραγωγικές επενδύσεις και μακροχρόνιες παραγωγικές στρατηγικές.
Λόγω της φυσικής θέσης της χώρας η παραγωγική δομή επικεντρώθηκε στις ευκολότερες και καλύτερες επιδόσεις του Τουρισμού.
Η μετατροπή της οικονομίας ως υπόδειγμα καταναλωτικού μοντέλου αποτέλεσε την βάση της ανισορροπίας του εμπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου πληρωμών.
Η καταναλωτική κατεύθυνση της εγχώριας οικονομίας συνεπικουρούμενη από πολιτικές κυβερνήσεων με προσανατολισμό την πελατειακή σχέση εξουσίας-επιχειρήσεων οδήγησε στην έκρηξη του χρέους και στη χρεωκοπία της χώρας.
Τόσο τα αποτελέσματα των εφαρμοσμένων αναπτυξιακών σχεδίων όσο και η δεκαετής οικονομική κρίση βάθαιναν τις ανισότητες μεταξύ κοινωνικών στρωμάτων και διεύρυναν την ανισοκατανομή πλούτου μεταξύ κέντρου και περιφερειών, αλλά και μεταξύ κέντρου και περιφερειών στο εσωτερικό κάθε περιφέρειας. Εξαίρεση αποτελούν ελάχιστες περιοχές υψηλής τουριστικής ανάπτυξης.
Οι Αναπτυξιακοί νόμοι που δεν ελάμβαναν υπόψη τις περιορισμένες δυνατότητες χρηματοδότησης της εκάστοτε περιόδου και άπλωναν τις εν δυνάμει εγκρίσεις προγραμμάτων σε ατελείωτες απαριθμήσεις δράσεων, στην ουσία έδιναν το ελεύθερο στην πολιτική ηγεσία να διαμορφώσει τις εγκρίσεις με βάση την πελατειακή της σχέση και όχι περιοριστικά βάσει των στρατηγικών στόχων που κατά τα άλλα ενδεχομένως να περιέγραφαν ορισμένα σχέδια εξ αυτών.
Ιδιαίτερα δε, με τους γραφειοκρατικούς χειρισμούς οδηγούσαν σε μη απορροφήσεις των προγραμμάτων. Έτσι οι κατεπείγουσες διαδικασίες και οι αναδιανομές, προσάρμοζαν τα προγράμματα σε κλασσικές δράσεις που διεύρυναν την τεχνολογική και παραγωγική υστέρηση.
Από αυτό το χάος δράσεων που οι περισσότερες δεν υλοποιούντο προέκυπτε τελικά η χρηματοδότηση έργων που δεν υπηρετούσαν ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό στόχο ανάπτυξης. Είτε η μεγάλη διασπορά αδύναμων χρηματοδοτήσεων αποδυνάμωνε τη δράση σε έναν κλάδο είτε οι χρηματοδοτήσεις σε ολόκληρους κλάδους κατέληγαν μηδενικές για να αναπροσανατολιστούν σε εργολαβικά δημόσια έργα κάποιων κλασικών υποδομών και τελικώς κατέληγαν στη μη συμμετοχή στον διεθνή τεχνολογικό και γνωστικό μετασχηματισμό.
Τα εργαλεία χειραγώγησης ήταν η γραφειοκρατία και ειδικότερα
• Η συστηματική και πολυετής καθυστέρηση έγκρισης επενδυτικών σχεδίων που αποθάρρυνε τις επενδύσεις και απομάκρυνε κάθε σοβαρό επενδυτή.
• Το ανεπαρκές τεχνολογικό επίπεδο λογισμικού και ηλεκτρονικής δικτύωσης, η μη αυτοματοποίηση διαδικασιών.
• Η Πολυπλοκότητα του θεσμικού πλαισίου και πλήθος ρυθμίσεων ως προς το είδος και εύρος των δραστηριοτήτων που ενισχύονται.
• Η Έλλειψη σαφούς ετήσιου χρονοδιαγράμματος και προϋπολογισμού
• Οι Καθυστερήσεις στην αξιολόγηση, την χρηματοδότηση, την υλοποίηση και τους ελέγχους
• Το Πολύπλοκο και μη αυτοματοποιημένο σύστημα βαθμολογίας.
Σε αυτά τα βασικά προβλήματα των προγραμμάτων Ανάπτυξης προστέθηκαν οι κρίσεις. Τα 20 τελευταία χρόνια προκλήθηκαν στην Ευρώπη τουλάχιστον 2 οικονομικές κρίσεις (τραπεζική, δημοσιονομική, χρέους και νομισματική στην Ευρωζώνη) τουλάχιστον δύο κρίσεις επιδημίας-πανδημίας (Κορωνοϊού, Ιός Δυτικού Νείλου, Ιλαράς, νέου Κορωνοϊού Sars Cov-2) ενώ στον υπόλοιπο κόσμο εμφανίζονται τακτικές επιδημίες, Έμπολα στη Β Αφρική, κίτρινος πυρετός στη Βραζιλία, Ζίκα Αφρική, Αμερική κλπ και πολλές κρίσεις με ακραία καιρικά φαινόμενα οφειλόμενα στην κλιματική κρίση.
Σε αυτά να προσθέσουμε τις γεωπολιτικές-στρατιωτικές κρίσεις που οφείλονται στην αλλαγή της ισορροπίας δυνάμεων στη δική μας περιοχή. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από την Αν. Μεσόγειο, οι αλληλοσυγκρουόμενες στρατηγικές των χωρών μελών της Ευρώπης και η αδρανοποίηση των πολιτικών του ΝΑΤΟ για τη συγκεκριμένη περιοχή σε συνδυασμό με την αδυναμία της Ε.Ε. να διαμορφώσει κοινή αμυντική πολιτική γενικώς και ειδικά για την Αν. Μεσόγειο, ενδυναμώνουν τις δυνάμεις σύγκρουσης. Οι συνθήκες αυτές αυξάνουν σημαντικά το ενδεχόμενο κρίσεων και ενδυναμώνουν την ανάγκη για πολιτικές πρόληψης κρίσεων γεωπολιτικού χαρακτήρα.
Συνοπτικά η αποτύπωση του προβλήματος είναι ότι:

• Το αναπτυξιακό μοντέλο ήταν απόρροια μιας πεπατημένης και επαναλαμβανόμενης καθημερινότητας που πήγαινε με αυτόματο πιλότο χωρίς αποτελεσματικό σχεδιασμό, χωρίς συγκεκριμένη στόχευση, βασιζόμενο στις γραφειοκρατικές διαδικασίες. Το πλαίσιο αυτό εξυπηρετούσε κομματικές σκοπιμότητες πελατειακών λογικών και εξάρτησης.
• Ως συνέπεια του πελατειακού αντιπαραγωγικού πλαισίου ήταν η απομάκρυνση σοβαρών επενδύσεων και επενδυτών και η υστέρηση της παραγωγικής δομής σε τεχνολογική εξέλιξη, καινοτομία και φυσικά σε έρευνα που να ενισχύει την καινοτομία και την τεχνολογία.
• Το μοντέλο της οικονομίας κατέληξε απολύτως καταναλωτικό με «μονοκαλλιέργεια» τον Τουρισμό, διότι αδυνατούσε να αποδεχτεί στόχους ανάπτυξης της ανταγωνιστικότητας και έχασε την παραγωγική δυναμική του.
• Οι ανισότητες μεταξύ κέντρου και περιφερειών διευρύνθηκαν
• Η ανεργία και το ποσοστό φτώχειας αυξήθηκαν
• Οι μικρομεσαίοι συρρικνώθηκαν διευρύνοντας την κοινωνική ανισότητα και την ψαλίδα του πλούτου σε όφελος των λίγων
• Τα βασικά κοινωνικά αγαθά της υγείας, παιδείας αποδυναμώθηκαν
• Η αντιμετώπιση κρίσεων μετεξελίχθηκε σε εφιάλτη με εκατόμβες νεκρών
• Μεγάλωσε το τεχνολογικό χάσμα και μειώθηκε περεταίρω σημαντικά η ανταγωνιστική θέση της χώρας δείχνοντας ότι χάνει το τραίνο των εξελίξεων της νέας εποχής.

ΟΙ ΝΕΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
Με αυτό το χάντικαπ η Ελληνική οικονομία εισήλθε, μαζί με άλλες διεθνώς, σε μια νέα κανονικότητα. Την κανονικότητα των διαδοχικών κρίσεων.
Η νέα κανονικότητα των διαδοχικών κρίσεων αλλάζει τις ανάγκες ενός κεντρικού σχεδιασμού. Κάθε σχεδιασμός εφεξής οφείλει και πρέπει να βασίζεται πλέον στην στρατηγική διαχείρισης κρίσεων Crisis Management Strategies πρωτίστως ως πρόληψη και ταυτόχρονα ως σχεδιασμός που συμβάλει στην ανάπτυξη.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που ανέδειξαν οι κρίσεις, ειδικά η τελευταία και πρέπει να ληφθούν πολύ σοβαρά υπόψιν.
Πρώτο χαρακτηριστικό η απομόνωση περιοχών. Γνωρίζουμε ότι σε περιόδους κρίσης, ολόκληρες περιοχές απομονώνονται και η σημαντικότερη ενέργεια είναι η αποκατάσταση της επικοινωνίας (τηλεπικοινωνίες-μεταφορές).
Η εμπειρία έδειξε ότι η κεντρική διαχείριση οδηγεί σε ανυπέρβλητες δυσκολίες που μέχρι να ξεπεραστούν χάνεται πολύτιμος χρόνος με συνέπεια η καθυστέρηση να οδηγεί σε τραγικά αποτελέσματα και απώλειες πριν αποκατασταθεί η επικοινωνία.

Η παρούσα Πανδημία δίδαξε ότι υπάρχει και το θέμα άρνησης της επικοινωνίας.
Ο Ενιαίος Ευρωπαϊκός χώρος κατέρρευσε, η συνθήκη Schengen διαλύθηκε, οι χώρες που είχαν τα υγειονομικά εφόδια αλλά και πρώτες ύλες, αρνήθηκαν να τα μοιραστούν με άλλες χώρες της Ευρώπης. Στη σκέψη ότι αυτό συνέβη λόγω της ατελούς ένωσης της Ευρώπης, οι ΗΠΑ επιβεβαιώνουν το αρνητικό συμπέρασμα. Οι 50 πολιτείες των ΗΠΑ αρνήθηκαν να συνεργαστούν μεταξύ τους!
Επομένως το κυρίαρχο μάθημα των κρίσεων είναι ότι η χώρα μας και πολλές άλλες χώρες βρέθηκαν απομονωμένες ή αυτοαπομονώθηκαν.
Βρέθηκαν χωρίς συγκεκριμένα υγειονομικά εφόδια επίσης.
Βρέθηκαν χωρίς να λειτουργούν τα ευρύτερα μεταφορικά δίκτυα.
Βρέθηκαν σε οριακή ενεργειακή και τηλεπικοινωνιακή ειδικά ΙΤ κατάσταση.
Βρέθηκαν χωρίς ζωτικές πρώτες ύλες.
Βρέθηκαν στα όρια της επισιτιστικής κρίσης.
Για την Ελλάδα το πρόβλημα έχει και μια άλλη μεγάλη διάσταση. Όλα τα παραπάνω αποτέλεσαν μεγαλύτερο φορτίο για τις νησιωτικές περιοχές που είχαν πρόβλημα ακόμη και μεταξύ τους επικοινωνίας.
Οι οικονομικές επιπτώσεις κάθε κρίσης ποικίλουν και είναι σε συνάρτηση με το είδος της κρίσης. Σε όλες τις περιπτώσεις ακόμη και στην πιο απλή κρίση ενός ακραίου καιρικού φαινομένου, υπάρχουν επιπτώσεις στην οικονομία, στον προϋπολογισμό, σε ανθρώπινες ζωές και στην εργασία. Υπάρχουν επιπτώσεις που η επούλωσή τους κοστίζει πλέον πολύ περισσότερο από την πρόβλεψη και έγκαιρη αντιμετώπισή τους.
Σε ότι αφορά την τρέχουσα πανδημία ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας εκτιμάται ότι θα επιβραδυνθεί σημαντικά το 2020, δεδομένων των επιπτώσεων της εξάπλωσης του νέου κορωνοϊού.
Οι επιπτώσεις αυτές προς το παρόν δεν μπορούν να ποσοτικοποιηθούν με ακρίβεια, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν ακόμη διαθέσιμα στοιχεία και η πανδημία είναι σε εξέλιξη.
Ωστόσο είναι προφανές ότι η ύφεση και η ανεργία θα επιστρέψουν την χώρα σε εποχές 2015-2016
ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ
Η αποτύπωση του προβλήματος δίνει τις απαντήσεις επάνω στις οποίες πρέπει να εργαστεί ένα νέο Αναπτυξιακό πρόγραμμα σε μια εποχή με εντελώς νέες συνθήκες που προσδιορίζονται από την τεχνολογική επανάσταση και την ρομποτική επανάσταση αλλά και τις διαδοχικές κρίσεις.
Το πρώτο σύστημα που καταρρέει σε μια κρίση είναι η συγκεντρωτική δομή της διοίκησης, η συγκεντρωτική δομή της παραγωγής, της ενέργειας, των τηλεπικοινωνιών, των μεταφορών.
Η πρώτη οικονομική θεωρία που καταρρέει είναι η οικονομία κλίμακας. Στο τέλος του λογαριασμού η λογική εξοικονόμησης γίνεται λογική σπατάλης. Το όφελος εξοικονόμησης γίνεται μεγαλύτερη απώλεια κεφαλαίων.
Το μεγαλύτερο δίδαγμα, της κρίσης είναι η αποκέντρωση.
Η περιφερειακή αποκέντρωση και η περιφερειακή σχετική αυτάρκεια για την Ελλάδα σε διαφορικό οικονομικό μοντέλο.
Η αποκέντρωση της ηπειρωτικής Ελλάδας σε κάθετους και οριζόντιους άξονες επικοινωνίας που περιλαμβάνει πολλές άλλες συναρτήσεις.
Η αποκέντρωση της νησιωτικής Ελλάδας με ακτινωτό σύστημα επικοινωνίας συστάδων νησιών ταυτόχρονα με τις υπόλοιπες συναρτήσεις.
Η αποκέντρωση είναι θέμα επιβίωσης αλλά και οικονομίας.
Οι διαφορικές οικονομικές συναρτήσεις πρέπει να συνδυάζουν πολιτικές ανάπτυξης με υψηλή προστιθέμενη αξία και ταυτόχρονα πολιτικές επιβίωσης σε καταστάσεις κρίσεις.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ
Παρά το γεγονός ότι το Εθνικό θεσμικό πλαίσιο δεν έχει ολοκληρωθεί ως προς το καθεστώς αποκέντρωσης ανάλογα με εκείνο που απολαμβάνουν οι ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης, η κατανομή του προϋπολογισμού του ΕΠΑ στις περιφέρειες θα έπρεπε να αποτελέσει την βάση για το υπόδειγμα του νέου παραγωγικού μοντέλου.

Βέβαια ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα της διερεύνησης των σύγχρονων τάσεων της αποκέντρωσης είναι ότι πρόκειται για μία ολοκληρωμένη διαδικασία. Η μη εφαρμογή ολοκληρωμένων αποκεντρωτικών πολιτικών μπορεί να αποβεί επιζήμια για την επιτυχία της μεταρρύθμισης, επιβραδύνοντας ή τροποποιώντας τη.
Ο πιο έντονος αντίπαλος στις προσπάθειες αποκέντρωσης είναι συχνά η ίδια η κεντρική κυβέρνηση, καθώς η αποκέντρωση μπορεί να εκληφθεί ως απειλή.
Ωστόσο η αποκέντρωση διασφαλίζει τις μεγαλύτερες πιθανότητες μείωσης των ανισοτήτων στην περιφερειακή ανάπτυξη.
Με το μοντέλο της ασύμμετρης (οικονομικής εν προκειμένω) περιφερειακής αποκέντρωσης που εφαρμόσθηκε παλαιότερες δεκαετίες στις ανεπτυγμένες χώρες η κατανομή του προϋπολογισμού του ΕΠΑ μπορεί να αποτελέσει ριζοσπαστική ώθηση στο νέο μοντέλο ή νέο υπόδειγμα παραγωγής.
Δυστυχώς το ΕΠΑ δεν ακολουθεί το μονοπάτι της μείωσης των περιφερειακών ανισοτήτων.
Αυτή η διαφορετική αντίληψη ανάπτυξης του νέου παραγωγικού μοντέλου που εμείς εκφράζουμε θα μπορούσε να αποτυπωθεί με την αντίστροφη κατανομή από τη νωχελική επανάληψη της ρουτίνας που επαναλαμβάνει το νέο ΕΠΑ 2021-2025.
Η διαφορετική αντίληψη εκφράζεται με κατανομή 7 δις στις περιφέρειες από το σύνολο των 10 δις και διατήρηση των κεντρικών τομεακών πολιτικών σε ρόλο επιτελικής διοίκησης, επιτελικού συντονισμού των περιφερειακών και τοπικών προγραμμάτων στην κοινή κατεύθυνση επίτευξης των στόχων.
Αυτό συνεπάγεται δραστική μείωση της χρηματοδότησης των τομεακών πολιτικών των Υπουργείων και αύξηση του επιτελικού τους ρόλου.
Σημαίνει ειλικρινή και όχι προσχηματική ανάπτυξη με στόχο την σύγκλιση και την μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων.
Η πρόταση του ΕΠΑ, η οποία προσχηματικά αιτιολογείται με ένα σύστημα σταθμισμένης βαρύτητας κοινωνικοοικονομικών δεικτών καταλήγει σε ανισοκατανομή που συντηρεί την ανισότητα ποσοτικά και ποιοτικά σε όλα τα επίπεδα.
Προβλέπει πόρους ύψους μόλις 2.250 εκατομμύρια για όλες τις περιφέρειες της χώρας και τα υπόλοιπα 7.750 εκατομμύρια για την κεντρική κυβέρνηση.
Ωστόσο και στο εσωτερικό των περιφερειών προβλέπει για τις περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου, Ηπείρου, Ιονίων νήσων, Δυτικής Μακεδονίας και Βορείου Αιγαίου προϋπολογισμό μόλις το ¼ δηλαδή τέσσερις φορές μικρότερο από εκείνον της Αττικής.
Για τις περιφέρειες Πελοποννήσου, Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης το 1/3 περίπου και για όλες τις υπόλοιπες περιφέρειες πλην Δυτικής Ελλάδας και Στερεάς Ελλάδας, λιγότερο από τον μισό προϋπολογισμό της περιφέρειας Αττικής.
Δηλαδή στην κατανομή του πενιχρού 2,25 δις για μια πενταετία δεν λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, παρά μόνο επιφανειακά, η ισχυρή περιφερειακή ανισότητα και δεν μπορεί να εφαρμοσθεί αξιόπιστη αυτόνομη πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης με τόσο πενιχρή χρηματοδότηση.
ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟΧΕΥΣΗΣ
Το δεύτερο μεγάλο δομικό πρόβλημα που επισημαίνεται αφορούσε την μεγάλη διασπορά σε δράσεις και σε κλάδους που καθιστούσε τις χρηματοδοτήσεις αδύναμες και αποδυνάμωνε τη συγκέντρωση σε στόχους, επομένως αποδυνάμωνε την αποτελεσματικότητα του Αναπτυξιακού προγράμματος.
Το ΕΠΑ 2021-2025 προβλέπει ενδεικτικά όπως τονίζει 59 έργα, τουλάχιστον 11 για κάθε αναπτυξιακό στόχο. Δεδομένου ότι όλες οι προτεραιότητες έχουν το λιγότερο μία «πολύ ισχυρή συσχέτιση» τριών αστέρων, σημαίνει ότι θεωρούνται όλες οι 59 πολύ ισχυρές προτεραιότητες και προφανώς σε κάθε μία από αυτές είναι εύκολο να προστεθεί άλλη μία τουλάχιστον.
Δηλαδή με βάσει τον κεντρικό προϋπολογισμό σε κάθε έργο από τα 59, αντιστοιχεί ετήσιος προϋπολογισμός 23.169.000€ μόνον για όλη τη χώρα. Ανεξαρτήτως εάν προτείνει το πρόγραμμα να είναι εμπροσθοβαρείς οι εκταμιεύσεις των πόρων και τα δύο πρώτα χρόνια να έχει εκταμιευθεί το 70% των πόρων η ουσία παραμένει ίδια.
Εάν μάλιστα λόγω των υπερβολικά πολλών στόχων, προτεραιοτήτων και έργων τα τελικά προς έγκριση έργα διπλασιασθούν, όπως παροτρύνει η απαρίθμηση των στόχων, τότε ο ετήσιος προϋπολογισμός για κάθε έργο θα ανέρχεται σε μόλις 11.584.000€ για όλη τη χώρα.
Να σημειωθεί επίσης ότι είναι τόσο απλωμένη η στόχευση ώστε προβλέπονται 276 συσχετίσεις εκ των οποίων οι μισές περίπου, οι 128 είναι πολύ ισχυρές συσχετίσεις με τρία αστέρια. Δηλαδή σε κάθε έργο αντιστοιχούν 5 περίπου συσχετίσεις, μάλλον υπερβολικής προσέγγισης.
Το ΕΠΑ ανακοινώνει πέντε πυλώνες ανάπτυξης, εκ των οποίων οι δύο σε οριζόντια εφαρμογή. Αυτοί είναι η Έξυπνη Ανάπτυξη και η Πράσινη Ανάπτυξη οριζόντιες, η ανάπτυξη υποδομών, η κοινωνική ανάπτυξη και η εξωστρέφεια. Εμφανίζεται να έχει συγκεκριμένη στόχευση αλλά όπως αποδείξαμε στην ανάλυση των έργων ανά στόχο αναιρείται
Είναι προφανές επομένως ότι το ΕΠΑ όχι μόνο δεν λαμβάνει πρόνοια για τη μείωση των ανισοτήτων αλλά διατηρεί την ίδια ασαφή στόχευση, την ίδια αναποτελεσματικότητα, λόγω της υπερβολικής διασποράς στόχων και έργων με προϋπολογισμό ανεπαρκή να διαμορφώσει το νέο παραγωγικό υπόδειγμα έστω και σε συνθήκες συγκεντρωτισμού.
ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟΧΕΥΣΗΣ
Ενδεικτικά αναφέρονται σημεία για κάθε στόχο του ΕΠΑ που αλληλοαναιρούνται και υπονομεύουν την αποτελεσματικότητα ποιοτικά, πέραν της μεγάλης διασποράς που αποδείξαμε με την ποσοτική προσέγγιση.
Στόχος Έξυπνη Ανάπτυξη
Το έργο «Δημιουργία επιλεγμένων κεντρικών ερευνητικών κέντρων και προγραμμάτων σε τομείς αιχμής» αναφέρεται σε πλήθος «κεντρικών»
Πόσα κεντρικά ερευνητικά κέντρα μπορεί να αποκτήσει η χώρα μας και σε πόσους τομείς;

Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι ένα το πολύ δύο μπορεί να έχει μια χώρα σε γενικό ερευνητικό πεδίο.
Η Ελλάδα διαθέτει την Αλεξάνδρεια Ζώνη Καινοτομίας, τον μοναδικό θεσμό που μπορεί να έχει με αποτελεσματικότητα αυτή τη δραστηριότητα του ελεύθερου ερευνητικού κέντρου που συνδέει Πανεπιστήμια με επιχειρήσεις.
Πέραν τούτου δίπλα στα υπάρχοντα εξειδικευμένα κέντρα όπως το Ινστιτούτο Παστέρ για τις λοιμώξεις, μπορεί και πρέπει να δημιουργηθεί ένα ακόμη στον απολύτως αναγκαίο αγροδιατροφικό τομέα.
Ωστόσο η γενικευμένη αναφορά σε επιλεγμένα κεντρικά ερευνητικά κέντρα υπονομεύει την στόχευση του πολύ περιορισμένου αριθμού που μπορεί να έχει η χώρα, προκαλεί δέος με την αναφορά «Κεντρικό» που παραπέμπει σε περαιτέρω συγκεντρωτισμό και αγνοεί επιδεικτικά τους χρήσιμους τομείς της υγείας και της αγροδιατροφής.
Αλλά το χειρότερο είναι ότι την γενική αναφορά στα ερευνητικά κέντρα ακολουθεί η χαμηλότερη βαθμολογία με ένα αστέρι δηλαδή απλή «συσχέτιση» στην καινοτομία και επιχειρηματικότητα.
Αναιρεί την πρακτική διασύνδεση της έρευνας με την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία.
Την αναθέτει στην προώθηση των αποτελεσμάτων που σημαίνει ως αντίληψη ότι γίνεται γενική και αόριστη χωρίς στόχους έρευνα και εάν προκύψει κάτι ωφέλιμο ίσως να αξιοποιηθεί από επιχειρήσεις.
Αυτή η συσχέτιση που περιορίζει την προώθηση από τα Ελληνικά ερευνητικά κέντρα προς τις επιχειρήσεις, υπονομεύει με τη σειρά της, τον πολύ σημαντικό ρόλο της «προώθησης αποτελεσμάτων έρευνας» καθώς θα πρέπει να είναι ανεξάρτητο έργο που θα αφορά τα γνωστοποιημένα αποτελέσματα παγκοσμίως.
Το έργο «προώθηση» θα πρέπει να συγκεντρώνει, να ταξινομεί και όπου μπορεί να αξιολογεί και να ιεραρχεί παγκόσμιες καινοτομίες και ερευνητικά ευρήματα ώστε να διευκολύνει την στοχευμένη σε ευρήματα, πρόσβαση των επιχειρηματιών και των ακαδημαϊκών.
Είναι μεγάλο έργο τεράστιας σημασίας γιατί ο πληθωρισμός καινοτόμων ευρημάτων παγκοσμίως οδηγεί σε θολή εικόνα ή συσκότιση λόγω αδυναμίας εντοπισμού της κατάλληλης για κάθε ενδιαφερόμενο καινοτομίας.
Το έργο «Ψηφιακές Δημόσιες υπηρεσίες» δίνει δείκτη πολύ ισχυρής συσχέτισης δίνει επίσης στα «Επιδιωκόμενα αποτελέσματα του στόχου Έξυπνη Ανάπτυξη» τιμή στόχο 70% το 2025, που σημαίνει σχεδόν καθολική ψηφιοποίηση του δημοσίου.
Η διεθνής πρακτική σε αυτές τις περιπτώσεις προβλέπει παράλληλες ενέργειες ασφαλείας. Ο συνολικός ψηφιακός μετασχηματισμός του δημοσίου συνεπάγεται εξωτερικές συνεργασίες ασφάλειας και back up των δεδομένων σε δύο χώρες κλειδιά με βάση τη στρατηγική συμμαχία και την θωρακισμένη εμπιστοσύνη. Ωστόσο μέχρι να συμβεί αυτή η ενέργεια χρειάζεται πολυεπίπεδη ανάπτυξη συστημάτων ψηφιακής ασφαλείας του δημοσίου έργα τα οποία δεν προβλέπονται.
Ένα ακόμη σημείο αφορά το έργο «Έξυπνες πόλεις» όπου η λογική με την οποία αντιμετωπίζεται είναι ότι για ψηφιακό εξοπλισμό κάποιων πόλεων (συσχέτιση πολύ μεγάλη 3*) αλλά ελάχιστη συσχέτιση με τις κοινωνικές συνέπειες (απλή συσχέτιση 1*). Αποτελεί ξεπερασμένη λογική καθώς οι έξυπνες πόλεις και η ψηφιοποίησή τους συνδέονται πλέον περισσότερο με τις κοινωνικές «συνέπειες» και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής.

Στόχος Πράσινη Ανάπτυξη
Ο στόχος σε πρώτη ανάγνωση φαίνεται να περιλαμβάνει όλα τα απαιτούμενα έργα, Ωστόσο μια προσεκτικότερη προσέγγιση αναδεικνύει δύο κινδύνους.
Ο ένας είναι η προμήθεια εξοπλισμού για ΑΠΕ και ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών που παγκοσμίως ήδη θεωρείται ξεπερασμένος.

Υπάρχουν καινοτόμες παραγωγές που δεν έχουν καμία σχέση με τις ευρέως διαδεδομένες σήμερα. Για παράδειγμα η εξέλιξη της νανοτεχνολογίας έχει οδηγήσει στην παραγωγή «πάνελ» πολύ πιο ισχυρά και αποδοτικά που μπορεί απλώς να επικολληθούν στην υάλινη επιφάνεια παραθύρων και να χρησιμεύουν επίσης ως σκίαστρα.
Η Ελλάδα δεν πρέπει να γίνει αποθήκη του στοκ ξένων πεπερασμένων τεχνολογικά εφαρμογών.
Ο δεύτερος αφορά την αντιμετώπιση του τεράστιου θέματος της κυκλικής οικονομίας. Η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ για να φτάσει στο απόλυτο θα έπρεπε να σκαφτεί όλη η γη για να γίνει εξόρυξη των απαραίτητων πρώτων υλών στην κατασκευή μηχανημάτων και μπαταριών ΑΠΕ. Αντί δηλαδή να προστατευθεί η υφήλιος θα οδηγηθεί σε εξόντωση στην ακραία εφαρμογή παραγωγής ενέργειας αποκλειστικά από ΑΠΕ.
Αυτός ο περιορισμός ανεβάζει την αξία της κυκλικής οικονομίας σε πρώτη προτεραιότητα εξοικονόμησης ενέργειας και αειφόρας ανάπτυξης.
Ωστόσο στα «Επιδιωκόμενα αποτελέσματα του αναπτυξιακού στόχου Πράσινη Ανάπτυξη» η τιμή στόχος είναι μόλις 5 το 2025, λιγότερο από το μισό της τιμής σύγκρισης που είναι 11. Το χειρότερο δε, είναι ότι εκλαμβάνεται ως απλή ανακύκλωση υλικών «Ποσοστό ανακτηθέντων υλικών ως ποσοστό της συνολικής χρήσης υλικών» Αυτή η ξεπερασμένη αντίληψη οδηγεί σε αναίρεση της επίτευξης των στόχων συνολικά για Πράσινη Ανάπτυξη στη χώρα. Η κυκλική οικονομία αφορά σειρά ενεργειών που ξεκινούν από την ανακύκλωση και φτάνουν στην παραγωγή υλικών από ανακυκλώσιμες πρώτες ύλες ώστε η τελική κυκλικότητα να είναι πλήρης.

Αλλά δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη στο ΕΠΑ για ολική παραγωγή υλικών από πρώτες ύλες που μπορούν να ανακυκλωθούν.
Στον ίδιο άξονα η τιμή στόχος <10% είναι απαράδεκτα χαμηλή γιατί η συντηρητική πολιτική αναιρεί και δεν εφαρμόζει σημαντικά εργαλεία όπως τις ενεργειακές κοινότητες.

Στόχος Κοινωνική Ανάπτυξη
Στόχος στον οποίο εμφανίζεται πληθώρα (14) ενδεικτικών έργων. Ωστόσο στην τομεακή κατανομή του προϋπολογισμού των πόρων του ΕΠΑ διατίθεται μόλις το 1,5% του προϋπολογισμού, ποσό 150εκ για πέντε έτη στο Υπουργείο Υγείας.
Είναι προφανής και πάλι η εσωτερική αντίθεση και αναίρεση στην πράξη των στόχων που τίθενται.
Είναι και πάλι η κυριαρχία της συντηρητικής πολιτικής αντίληψης που γυρίζει την πλάτη σε χρήσιμα και έξυπνα εργαλεία που όμως έχουν ως βάση τη συλλογική κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού.
Η κοινωνική οικονομία αγνοείται ολοκληρωτικά στο πενταετές σχέδιο ανάπτυξης που έθεσε σε διαβούλευση η κυβέρνηση.
Σε όλη την Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ευρωζώνη η ατζέντα της κοινωνικής οικονομίας θεωρείται αναγκαία συνθήκη για την Τοπική Ανάπτυξη και την ενίσχυση των θεσμών κοινωνικής Αλληλεγγύης.
Στην Ελλάδα υπάρχει προφανής υστέρηση. Κατά αυτό τον τρόπο στερείται τα οφέλη που προκύπτουν από την ανάπτυξή της. Και συγκεκριμένα, την διεύρυνση της κοινωνικής πολιτικής που θα μπορούσε να υπάρξει με μειωμένο κόστος τοπικά και περιφερειακά, την αξιοποίηση των ανενεργών πόρων που λιμνάζουν, την ενίσχυση της απασχόλησης, την συμπληρωματικότητα στους θεσμούς αλληλεγγύης.
Η κοινωνική οικονομία είναι αναγκαία συνθήκη για την Ανάπτυξη γιατί αναλαμβάνει ενέργειες για τις οποίες δεν είναι συμφέρουσες ή δεν μπορεί να αναλάβει ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας.

Η αξιοποίηση των ανενεργών πόρων που λιμνάζουν, είναι η υλική βάση των παγίων για την ενίσχυση των κοινωνικών επιχειρήσεων και συνεταιρισμών.
Οι ενεργειακές κοινότητες που είναι παραγωγικοί και καταναλωτικοί συνεταιρισμοί ηλεκτρικής ενέργειας, το ίδιο και οι συνεταιρισμοί κυκλικής οικονομίας, δείχνουν το δρόμο, πως μια τοπική κοινότητα μπορεί να έχει οφέλη από την εξοικονόμηση.
Στον τομέα υγείας επίσης μπορούν να αναπτυχθούν υπηρεσίες πρόληψης και μετανοσοκομιακής φροντίδας από αντίστοιχες συνεταιριστικές οργανώσεις αρκεί να δοθούν τα βασικά εφόδια.
Για όλους αυτούς τους λόγους η κοινωνική οικονομία θα είναι η μεγαλύτερη κοινωνική καινοτομία στην οργάνωση παραγωγικών και εργασιακών σχέσεων.
Σχετικά με την αξιοποίηση των ανενεργών πόρων σε κάθε περιοχή της χώρας, σε κάθε πόλη και αγροτική περιοχή υπάρχουν αναξιοποίητοι πόροι (σχολάζουσες γαίες, αναξιοποίητα κτίρια δημόσια και ιδιωτικά) και από την άλλη πλευρά μεγάλες ανάγκες για κοινωνικές υπηρεσίες και υψηλή ανεργία στους νέους.
Υπάρχουν δηλαδή, σε μεγάλη έκταση ανενεργοί υλικοί και ανθρώπινοι πόροι τους οποίους η ιδιωτική επιχειρηματικότητα δεν έχει ενδιαφέρον να αναπτύξει ενώ, εκ των πραγμάτων και το δημόσιο δεν μπορεί να αξιοποιήσει.
Στην εποχή της ρομποτικής επανάστασης, υπάρχουν συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες κοινωνικής αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση της ανεργίας και της φτώχειας που δεν μπορούν να καλυφθούν μόνο από τα επιδόματα του Κράτους.
Ωστόσο παρατηρείται ότι οι χρηματικοί πόροι που προέρχονται από την Ε.Ε και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό ταμείο (Ε.Κ.Τ.) με προορισμό την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας μεταφέρονται κατά παρέκκλιση σε άλλους τομείς. Αυτή η «παραβατικότητα» δεν αντιμετωπίζεται με το νέο ΕΠΑ.

Στόχος Ανάπτυξη Υποδομών
Το νέο υπόδειγμα παραγωγής στη χώρα μας θα έπρεπε να στηρίζεται σε διπλή αναβάθμιση των υποδομών της χώρας.
Οι μεταφορές κυρίως εμπορικές είναι βασικό στοιχείο επιβίωσης σε μακρά περίοδο αποκλεισμού. Είναι ταυτόχρονα στοιχείο επιβίωσης και ανάπτυξης.
Για την ηπειρωτική Ελλάδα το νέο μοντέλο μεταφορών, εμπορικών τουλάχιστον, πρέπει να στηρίζεται σε ηλεκτροκίνητους σιδηροδρόμους. Η ανάγκη αυτή ενώ αναγνωρίζεται στο κείμενο αναιρείται και πάλι στην πράξη.
Στα «Επιδιωκόμενα αποτελέσματα του αναπτυξιακού στόχου Ανάπτυξη Υποδομών» το ποσοστό ηλεκτροδοτούμενου σιδηροδρομικού δικτύου προβλέπεται να ανέλθει στο 55% χαμηλή πρόβλεψη που δείχνει ότι κατά βάση το παραγωγικό μοντέλο παραμένει στα ίδια περίπου.
Αλλά η έκπληξη βρίσκεται στο ποσοστό των «σιδηροδρομικών μεταφορών στο σύνολο των εμπορευματικών μεταφορών» Σε αυτό προβλέπεται αύξηση μόλις 15% δηλαδή από το πενιχρότατο 1,8 του 2017 στο επίσης πενιχρότατο ποσοστό τονοχιλιομέτρων εσωτερικών εμπορευματικών μεταφορών 2,07 για το 2025
Για τη νησιωτική Ελλάδα οι μεταφορές είναι ταυτόχρονα στοιχείο επιβίωσης και ανάπτυξης καθώς η νησιωτική Ελλάδα βρίσκεται σε διαρκή αποκλεισμό ορισμένες εποχές του χρόνου.
Δεδομένου ότι είναι ασύμφορη και αδύνατη η επικοινωνία με το κέντρο επιβάλλεται η ανάπτυξη ακτινωτά ήπιου μεταφορικού δικτύου ναυσιπλοΐας μεταξύ των νήσων, το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι και ήπιου επιβατικού και τουριστικού περιφερειακού δικτύου πλοίων.
Αντίστοιχα η αποκεντρωμένη λειτουργία τηλεπικοινωνιακών συστημάτων, κεραίες-κέντρα αναμετάδοσης πρέπει να συνδυασθούν με την τεχνολογία 5G
Ωστόσο καμία πρόβλεψη δεν γίνεται από το ΕΠΑ καθώς δίνεται έμφαση στην κατασκευή λιμενικών υποδομών έργο το οποίο όμως εκλείπει από τον πίνακα των επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων.

Στόχος Εξωστρέφεια
Ο στόχος επικεντρώνεται απλά στην προώθηση του τουρισμού με κάποια έμφαση στα μουσεία και τον αρχαιολογικό τουρισμό και στην αύξηση της προώθησης των γεωργικών προϊόντων. Επανάληψη δηλαδή του ίδιου ακριβώς μοντέλου που οδήγησε στην δεσπόζουσα θέση του τουριστικού προϊόντος στην οικονομία της χώρας.
Ο τουρισμός αντιμετωπίζεται και στο νέο παραγωγικό μοντέλο όπως διατείνεται το ΥΠΑΝ ως κυρίαρχη δραστηριότητα γύρω από την οποία δορυφορικά μπορούν να αναπτυχθούν και άλλες.

Ένα πράγματι νέο παραγωγικό μοντέλο οφείλει να αναπτύξει τους 4-5 άξονες γύρω από τους οποίους θα προκαλείται ώσμωση του τουριστικού προϊόντος.
Η αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας επιβάλει την ανάπτυξη του αγροδιατροφικού τομέα με υψηλής προστιθέμενης αξίας προϊόντα με καινοτόμες πρακτικές βιολογικής καλλιέργειας και επεξεργασίας.
Η αντιστροφή της δεσπόζουσας σχέσης μπορεί να επιτευχθεί με τρόπο ώστε να μη διαταραχθεί η προσφορά του τουριστικού προϊόντος στην Ελληνική οικονομία
Τα προϊόντα του αγροδιατροφικού τομέα μπορεί να γίνουν πασίγνωστα και να αποτελέσουν επιπρόσθετο πόλο τουριστικής έλξης. Αυτή η στόχευση ή άλλες παρόμοιες θα απεξαρτήσουν την Ελληνική οικονομία από το μονοπώλιο του τουριστικού προϊόντος.
Ο κίνδυνος της επισιτιστικής κρίσης που μπορεί να προκύψει ως συνέπεια της κλιματικής κρίσης, ή όπως η πρόσφατη υγειονομική κρίση απέδειξε ότι μπορεί να αποτελέσει αποτέλεσμα οποιασδήποτε κρίσης. Την περίοδο του lockdown στην Κρήτη σάπιζαν οι ντομάτες και στη Βόρεια Ελλάδα υπήρχε έλλειψή τους και αισχροκέρδεια. Εξίσου με την ηπειρωτική Ελλάδα αναγκαία είναι μια συνεκτική πολιτική αγροδιατροφικής ανάπτυξης στα νησιά, που θα στοχεύει στην παραγωγή υψηλής ποιότητας και προστιθέμενης αξίας γεωργικών-αλιευτικών προϊόντων και προϊόντων διατροφής.
Μια αγροδιατροφική πολιτική που θα εξυπηρετεί ταυτόχρονα και τον στόχο του αγροδιατροφικού τουρισμού με επέκταση σε δρόμους οίνου, μεσογειακή διατροφή αλλά και τουριστικής αλιείας. Όλη η δύναμη της καινοτομίας θα μπορούσε για τη χώρα μας να επικεντρωθεί ακριβώς σε αυτό τον στόχο.
Η αγροδιατροφική ανάπτυξη ενσωματώνει την παραγωγή νέων ερευνητικών αποτελεσμάτων, την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, καθώς η μεταφορά και εφαρμογή τους στην αγροδιατροφική αλυσίδα, ενισχύει τη δημιουργία δυναμικών επιχειρήσεων για την παραγωγή, τυποποίηση και ανάδειξη εξαιρετικών τοπικών προϊόντων αγροδιατροφής που έχουν ισχυρά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα με στόχο την εξωστρέφεια και τις διεθνείς αγορές. Προσανατολίζει το ερευνητικό έργο στον αγροδιατροφικό τομέα στις παρακάτω θεματικές περιοχές:

• Παραγωγή υγιούς και άνοσου πολλαπλασιαστικού υλικού. Βελτίωση ποικιλιών – Παραγωγή υβριδίων.
• Νέες τεχνολογίες στις καλλιέργειες. Βιολογικές και νέες δυναμικές καλλιέργειες. Αξιοποίηση τοπικών ποικιλιών φυτών και φυλών ζώων. Νέες τεχνολογίες στην παραγωγή ζωοτροφών υψηλής διατροφικής αξίας.
• Σύγχρονα συστήματα παραγωγής στις καλλιέργειες υπό κάλυψη και στις καλλιέργειες εκτός εδάφους (υδροπονία, αεροπονία, ΝFT, Float System, κλπ.) Τυποποίηση, μεταποίηση, ποιότητα, ασφάλεια, ιχνηλασιμότητα, εφοδιαστικές αλυσίδες στα προϊόντα αγροδιατροφής φυτικής και ζωικής προέλευσης. Νέα προϊόντα θρέψης, λίπανσης, φυτοπροστασίας.
• Νέες τεχνολογίες και εφαρμογές βιοτεχνολογίας στην παραγωγή προϊόντων αγροδιατροφής (π.χ. τελικά προϊόντα, οίνος, superfoods, βιολειτουργικά τρόφιμα, βιοδραστικές ουσίες).
• Σύγχρονος εξοπλισμός αγροδιατροφικών μονάδων και θερμοκηπίων. Χρήση νέων υλικών. Αξιοποίηση γεωργικών αποβλήτων.
  Το ΕΠΑ 2021-2025 δεν έχει την παραμικρή πρόβλεψη για τον αγροδιατροφικό τομέα. Η δε κατανομή για το τομεακό έργο του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων είναι μόλις 28 εκ. για πέντε χρόνια, δηλαδή το 0,28% του συνόλου του ΕΠΑ
  Το ΕΠΑ 2021-2025 διατηρεί την ίδια διανεμητική λογική και στο θέμα του προβλεπόμενου αποθεματικού των 750 εκ.
  Το θέμα των κρίσεων γίνεται ένα ακόμη πεδίο εκμετάλλευσης και πελατειακών χειρισμών.
  Το μεγάλο αποθεματικό των 750 εκ. που προβλέπεται στο ΕΠΑ υπό το Υπουργείο Ανάπτυξης εάν δεν υπάρξει κρίση μεγάλων διαστάσεων στον ενδιάμεσο χρόνο μπορεί να αναδιανεμηθεί κατά το δοκούν. Προβλέπεται δηλαδή αποθεματικό 750 εκ, θεωρητικά ετησίως 150 εκ, για περιπτώσεις κρίσεων χωρίς διευκρίνηση για την κατανομή του, σε περίπτωση μη έκτακτης αξιοποίησης.
  Ωστόσο δεδομένου ότι δεν γνωρίζουμε την ακριβή περιοδικότητα των κρίσεων παρά μόνον ότι αργά ή γρήγορα σίγουρα θα συμβεί, η ορθή αντιμετώπιση είναι το αποθεματικό σταδιακά και όσο δεν προκύπτει κρίση να χρηματοδοτεί ενέργειες πρόληψης της κρίσης.
  Για παράδειγμα στο θέμα της κλιματικής κρίσης υπάρχουν δύο δεδομένα τα οποία συμβαίνουν ή αναπόφευκτα θα συμβούν.
  
  Τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η κρίση υδατικών πόρων συμπεριλαμβανομένης της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Οι υποδομές της χώρας εκτός του ότι οι περισσότερες είναι απαρχαιωμένες, είναι σίγουρο ότι δεν είχαν γίνει με προδιαγραφές ανθεκτικότητας σε ακραία καιρικά φαινόμενα.
  Επίσης η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα μετατρέψει πολλές παράκτιες περιοχές σε λιμνοθάλασσες, τα νέα λιμενικά έργα που προβλέπονται στον στόχο των Υποδομών, σε ελάχιστο χρόνο μπορεί να είναι εκτός προδιαγραφών των συνθηκών που θα προκύψουν.
  Οι υδροφόροι ορίζοντες σε Κρήτη, Θεσσαλία, Μακεδονία μπορεί να μετεξελιχθούν σε καταστροφικές υφάλμυρες υπόγειες λίμνες.
  Η πρόβλεψη επομένως ενός ποσού ως αποθεματικού χωρίς τη δέσμευση για την αξιοποίησή του σε ανάλογες ενέργειες πρόβλεψης κρίσεων σε περίπτωση μη απορρόφησης, καταλήγει να είναι αποθεματικό ρουσφετολογικού, πελατειακού χαρακτήρα ή στην καλύτερη περίπτωση αποθεματικό για μαύρες κυβερνητικές τρύπες.
  ΑΜΥΝΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ
  Οι στόχοι που τελικώς περιγράφονται στο ΕΠΑ αγνοούν επίσης την αντιμετώπιση του γεωπολιτικού κενού στην Ανατολική Μεσόγειο.
  Στην καλύτερη περίπτωση αγνοούν τις αμυντικές ανάγκες που θα προκύψουν για την Ευρωπαϊκή Ένωση δεδομένου ότι σύντομα θα υποχρεωθεί σε ανάληψη ευθυνών άμυνας.
  Οι επιλογές ανάπτυξης αμυντικού υλικού θα καθιστούν τις κρίσεις λιγότερο επικίνδυνες και οι γενικότερες αμυντικές ανάγκες είτε μιας σε βάθος ενοποίησης της Ε.Ε. είτε μιας εθνικής άμυνας χωρίς την Ευρωπαϊκή Αμυντική διάσταση θα προκύψουν συντόμως. Το ΕΠΑ αγνοεί και αυτή την παράμετρο.
  ΕΠΑ ΑΠΟΔΕΣΜΕΥΣΗ ΑΠΟ ΔΕΣΜΕΥΣΕΙΣ
  Η ειρωνεία της ελαφρότητας με την οποία αντιμετωπίζεται το ΕΠΑ 2021-2015 βρίσκεται στις σελίδες 48-49 όπου αναφέρει: «Η επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χώρας απαιτεί τη συντονισμένη κινητοποίηση όλων των διαθέσιμων εργαλείων, που περιλαμβάνουν ενδεικτικά, εκτός από το ΕΠΑ, έργα που χρηματοδοτούνται από τους δημόσιους πόρους των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, νομοθετικές και οργανωτικές παρεμβάσεις στη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης και ευρύτερα της οικονομίας, αλλά και ιδιωτικές επενδύσεις. Επομένως, η αξιολόγηση της υλοποίησης του ΕΠΑ δεν θα πρέπει να βασιστεί αποκλειστικά στη σύγκριση της τιμής στόχου με την πραγματική τιμή του δείκτη. Το ζητούμενο σε μια ενδιάμεση ή τελική αξιολόγηση προόδου θα είναι να εξεταστεί, σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο, οι επιμέρους παρεμβάσεις που έχουν υλοποιηθεί έχουν συμβάλει στην κατεύθυνση επίτευξης των επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων.» Με λίγα λόγια κανένας στόχος, καμιά τιμή στόχος δεν είναι δεσμευτική και απόλυτη, είναι απλά μια κατεύθυνση. Στην ουσία δεν υπάρχει πραγματική στοχοθέτηση ούτε μετρήσιμα μεγέθη που θα πρέπει να υλοποιηθούν και φυσικά οι αρμόδιοι να απολογηθούν.

Με αυτές τις παρατηρήσεις είναι προφανές ότι το κείμενο του ΕΠΑ προς διαβούλευση είναι γραμμένο για να ακούσει ο καθένας αυτά που θέλει, να ικανοποιήσει όλες σχεδόν τις ανησυχίες αλλά ως προς το αποτέλεσμα είναι ένα δημαγωγικό κείμενο που παραμένει σε αναχρονιστικές πρακτικές και λογικές κομματικής εξυπηρέτησης.

Είναι μια συρραφή κειμένων που εντοπίζει πληγές για να τις κουκουλώσει στη συνέχεια και να τις αφήσει να κακοφορμίσουν.
Η τακτική να συμπεριληφθούν υπέρμετρα πολλοί για την αντοχή χρηματοδότησης στόχοι χωρίς ουσιαστική ποσοτικοποιημένη κατανομή των έργων κάθε στόχου είναι η τακτική όλα μέσα σε ένα χαοτικό κυκεώνα όμορφων λόγων και επισημάνσεων είναι η επαλήθευση της αναποτελεσματικότητας, της οπισθοδρομικής προσέγγισης, είναι ένας αντιαναπτυξιακός νόμος, που εκφράζει με συνέπεια την πολιτική της συντήρησης.