Λένα Χασιώτη: “Το τέλος των ιδεολογιών: σημείο των καιρών ή νέα κανονικότητα;”

Γράφει η Λένα Χασιώτη, Δικηγόρος Αθηνών

Είναι πασιφανές, τουλάχιστον στην χώρα μας, ότι ζούμε σε μια εποχή «αποϊδεολογικοποίησης» του πολιτικού γίγνεσθαι. Οι πολιτικές μας επιλογές συχνά δεν βασίζονται τόσο στην προσωπική μας ιδεολογία, την δική μας -έστω και συμφεροντολογική- σκοπιά, την ατομική κριτική σκέψη πάνω στα πράγματα, αλλά επηρεάζονται (και) από άλλους παράγοντες, όπως την «καλή» επικοινωνιακή στρατηγική των πολιτικών κομμάτων, τα οικογενειακά βιώματα, ακόμη και από το αίσθημα ανασφάλειας, αγανάκτησης, δογματικής προκατάληψης.

Το ζήτημα εδώ είναι αν θα πρέπει να δεχθούμε ως έχει αυτόν τον ιδεολογικό παρασιτισμό ή αν θα πρέπει να μας προβληματίσει. Είναι απόρροια της λεγόμενης «νέας κανονικότητας» και της άκρατης τεχνοκρατίας; Μήπως της γενικευμένης αποστροφής της κοινωνίας σχετικά με την ενασχόληση με τα κοινά και της απομυθοποίησης της πολιτικής;

Κατά την άποψη της γράφουσας, το φαινόμενο της «αποϊδεολογικοποίησης» συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τη συνειδητή επιλογή μεγάλης μερίδας της κοινωνίας να απέχει από τις εκλογικές αναμετρήσεις. Σημειωτέον, στις ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου, το ποσοστό αποχής ήταν το μεγαλύτερο που καταγράφηκε ποτέ μεταπολιτευτικά. Και επειδή ορθότερο αλλά και πιο γόνιμο είναι η αποχή να εντάσσεται στο εν γένει εκλογικό αποτέλεσμα αλλά και να ερμηνεύεται εις βάθος και υπό μία κοινωνιολογική προσέγγιση, θα πρέπει να μας προβληματίσει έτι περισσότερο το γεγονός ότι η μεγαλύτερη αποχή σημειώθηκε σε μία περίοδο αστάθειας, με έναν απρόβλεπτο πόλεμο στη Μέση Ανατολή που δεν φαίνεται να έχει τέλος και μια πρωτοφανή ενεργειακή και κλιματική κρίση.

Βεβαίως, καθόλου τυχαία δεν είναι και η άνοδος της ακροδεξιάς, όχι μόνο στον ελλαδικό αλλά και στον ευρωπαϊκό χώρο. Ιστορικά, η ακροδεξιά ανθεί και συντηρείται από την αγανάκτηση και την απογοήτευση, εν προκειμένω και την απαξία του κόσμου προς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Όλα αυτά, λοιπόν, κατατείνουν στο ότι η κοινωνία ως σύνολο έχει απομακρυνθεί από μια ιδεολογική βάση πάνω στην οποία θα καταλήξει στην πολιτική της προτίμηση. Μια πολιτική πεποίθηση που θα την εμπνεύσει και θα της εμπιστευθεί τη διάρθρωση της πολιτικής εξουσίας. Γιατί στην τελική, οι ιδεολογικές επιρροές δεν είναι τίποτε περισσότερο παρά η αφετηρία για την πρακτική εφαρμογή των θεμελιωδών αρχών τους πάνω σε ένα κοινωνικό-οικονομικό οικοδόμημα. Άρα, μήπως τελικά το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης βαραίνει τα πολιτικά πρόσωπα, τους εκπροσώπους των πολιτικών κομμάτων, μη αρκετά ικανών να εμπνεύσουν και να παρακινήσουν το εκλογικό σώμα να στραφεί σε επιλογές με ιδεολογικό υπόβαθρο;

Και ερχόμαστε στον χώρο του κέντρου και της αριστεράς. Τον χώρο του δημοκρατικού σοσιαλισμού και της ριζοσπαστικής αριστεράς. Η ιστορία έχει δείξει ότι ο λεγόμενος «μεσαίος» χώρος είναι αυτός που κατά κανόνα πλήττεται πρώτος απ’ όλους σε περιόδους κρίσεων, καθώς είναι από τη φύση του ευμετάβλητος, ακροβατεί πάνω στην κοινωνικοποίηση της εξουσίας, διέρχεται συχνά από κρίσεις υπαρξιακής ταυτότητας και μπορεί εύκολα να πέσει στην παγίδα του «κυβερνητικού καθεστωτισμού» και του «δημοκρατικού συγκεντρωτισμού». Τις πταίει λοιπόν για την σταθερή αποδυνάμωση του κέντρου από την κρίση και μετά; Σίγουρα και το γεγονός ότι αποτέλεσε και το ίδιο μέρος της κρίσης, αλλά δεν είναι μόνο αυτό, διαφορετικά παρόμοια φθίνουσα εξέλιξη θα είχε υποστεί και ο χώρος της δεξιάς.

Αδιαμφισβήτητα, άρα, ο μεσαίος χώρος οφείλει να περιχαρακωθεί και να εδραιωθεί από πολιτικές φυσιογνωμίες ικανές να παρακινήσουν αλλά και να εμπνεύσουν θετικά το λαϊκό κίνημα. Διότι το προοδευτικό ακροατήριο θα υπάρχει πάντα με ευήκοα ώτα και έτοιμο να αποδεχθεί τις αρχές της σοσιαλδημοκρατίας ως την απάντηση για μια εναλλακτική πολιτική στρατηγική.

Συμπερασματικά, σε μια εποχή όπου ο φιλελευθερισμός θερίζει τα πάντα στο διάβα του και κάθε τομέας της κοινωνικής ζωής καθορίζεται από τους νόμους της ελεύθερης αγοράς, η αποξένωση από οποιαδήποτε ιδεολογική βάση θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα παθογενές φαινόμενο. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ο οικονομικός σχεδιασμός, η εξαρτημένη εργασία, οι σχέσεις παραγωγής και οι παραγωγικές δυνάμεις, το κράτος δικαίου, η κατανομή του πλούτου και κάθε πολιτική απόφαση και κυβερνητικό μέτρο που συνοδεύει τα παραπάνω, ενέχει συνειδητά ή ασυνείδητα μια ιδεολογική κατεύθυνση. Εξάλλου, τίποτα δεν λειτουργεί στον αυτόματο και ας μην ξεχνάμε ότι οι ιδεολογίες πάντα ακολουθούν τις εξελίξεις και βρίσκονται σε μια διαρκή διαλεκτική πορεία.