ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: “Ημέρα της Γυναίκας” – Ο Νόμος ΠΑΣΟΚ για την ισότητα των Φύλων oi Γυναίκες που “Βγήκαν μπροστά” στον διαρκή αγώνα (Mαργαρίτα Παπανδρέου-Μελίνα Μερκούρη-Φώφη Γεννηματά)
Η σημερινή μέρα αποτελεί μία υπενθύμιση, πως οι γυναίκες, διαχρονικά, πετυχαίνουν το ακατόρθωτο. Άλλωστε, αυτό δείχνει και η ίδια ιστορία. Γυναίκες που ξεσηκώθηκαν και πρωτοστάτησαν, διεκδικώντας -ισότιμη- θέση στην κοινωνία, κατοχυρώνοντας τη δική τους “φωνή” σε διάφορους τομείς. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα, διατηρούνται τα μελανά στοιχεία που, συχνά, τείνουν να υποβιβάσουν την ισχύ και την υπόστασή της.
Ενώ τα πρώτα συνδικάτα στο Σικάγο εξεγέρθηκαν υπέρ των εργατικών δικαιωμάτων τους το Μάιο 1886, η πρώτη διαμαρτυρία εργατριών για τις άθλιες συνθήκες εργασίας τους στα κλωστοϋφαντουργεία της Αμερικής έγιναν 10 χρόνια νωρίτερα, το Μάρτιο του 1857.
Η απεργία της 8ης του Μάρτη 1857 ήταν από τις σημαντικότερες στιγμές του εργατικού κινήματος διεθνώς, αφού έβαζε στην πρώτη γραμμή τα ζητήματα κατά της εκμετάλλευσης, κατά των φυλετικών διακρίσεων, κατά της ανισοτιμίας ανδρών και γυναικών. Ζητήματα που παραμένουν επιτακτικά και σήμερα.
Η θέσπιση νόμου για την ισότητα των φύλων στην Ελλάδα
Η εναρµόνιση της Ελλάδας µε το Κοινοτικό ∆ίκαιο για την ισότητα των φύλων συνέπεσε µε την ίδρυση των θεσµικών µηχανισµών για τον σχεδιασµό και την υλοποίηση πολιτικών ισότητας από την πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Το Συµβούλιο Ισότητας των δύο Φύλων που ιδρύθηκε το 1982 εξελίχθηκε το 1985 στην Γενική Γραµµατεία Ισότητας (ΓΓΙ) η οποία αποτελεί σήµερα το βασικό κρατικό µηχανισµό για την ισότητα στην Ελλάδα.
Ο αγώνας των σοσιαλιστών στην κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου για αλλαγές στο Οικογενειακό Δίκαιο όπως η καθιέρωση της ισότητας των δύο φύλων και η απαγόρευση του αναχρονιστικού θεσμού της προίκας, η κατάργηση πλείστων μεταξικών και μετεμφυλιακών νόμων, καρποφόρησε με το νόμο 1329/1983, ένας νόμος που άλλαξε προς τα καλύτερα την ζωή εκατομμυρίων Ελλήνων.
Τα κύρια σημεία του νόμου :
- Προβλέπει την εισαγωγή του πολιτικού γάμου,
- την πρόβλεψη από κοινού λήψης των αποφάσεων που αφορούν τους δύο συζύγους,
- τη διατήρηση του πατρικού ονόματος της γυναίκας και μετά το γάμο, την κατάργηση του θεσμού της προίκας,
- τη θέσπιση ισότητας των συζύγων ως προς τη γονική τους ιδιότητα,
- την αναγνώριση του συναινετικού διαζυγίου και τον περιορισμό των λόγων μη συναινετικού χωρισμού μόνο στον «ισχυρό κλονισμό του γάμου»,
- τη σύνδεση του δικαιώματος διατροφής με την αντικειμενική ανάγκη και όχι πλέον με την υπαιτιότητα,
- τη μείωση του ορίου ενηλικίωσης στα 18 χρόνια, την πρόσδοση νομικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στους ανηλίκους και την πλήρη ενοποίηση των δικαιωμάτων των εκτός γάμου παιδιών με τα δικαιώματα των γεννημένων σε γάμο (τομέας στον οποίο η θεσμική αυτή μεταρρύθμιση είναι η περισσότερο επαναστατική),
- το οικογενειακό δίκαιο απελευθερώθηκε από την ως τότε έντονα συντηρητική ιδεολογία της νομικής ανισότητας ανάμεσα στα δύο φύλα κι έφθασε, αν δεν ξεπέρασε, τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Οι ημερομηνίες – σταθμοί την “χρυσή” περίοδο της “ΑΛΛΑΓΗΣ” στην Ελλάδα:
1981: Είσοδος της Ελλάδας στην ΕΟΚ
Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) έφερε νομοθετικές αλλαγές και πιέσεις για την ενσωμάτωση ευρωπαϊκών νόμων, του λεγόμενου ευρωπαϊκού κεκτημένου, σχετικά με την ισότητα των φύλων και την καταπολέμηση των διακρίσεων, δίνοντας σημαντική ώθηση στις γυναικείες διεκδικήσεις.
1982: Νομοθεσία για τον πολιτικό γάμο
Ο θεσμός του πολιτικού γάμου καθιερώθηκε το 1982, κάτι που αποτέλεσε σημαντικό βήμα για την αποδέσμευση των γυναικών από παραδοσιακές οικογενειακές δομές και ενίσχυσε την ισότητα στο Οικογενειακό Δίκαιο. Για παράδειγμα, οι γυναίκες σταμάτησαν να υποχρεώνονται σε αλλαγή του ονόματός τους και ήταν πλέον κυρίες της εαυτής τους.
1983: Κατάργηση της προίκας
Η κατάργηση της υποχρέωσης της προίκας το 1983 ήταν καθοριστική για την οικονομική και κοινωνική απελευθέρωση των γυναικών, καθώς αποδυνάμωσε την πατριαρχική νοοτροπία γύρω από τους γάμους.
1984: Μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου
Η μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου το 1984, επί κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, εξασφάλισε ισότητα των δύο φύλων στον γάμο και καθιέρωσε το δικαίωμα της κοινής επιμέλειας των παιδιών. Η ενίσχυση των δικαιωμάτων των γυναικών σε ό,τι αφορά τα τέκνα που έχουν προκύψει από το γάμο αποτέλεσε σημαντική πρόοδο και για τα δικαιώματα των ίδιων των παιδιών.
1985: Ψήφιση του νόμου για την ισότητα στην εργασία
Ο νόμος 1414/1984 εξασφάλισε την ισότητα των δύο φύλων στον εργασιακό χώρο, κατοχυρώνοντας ίσα δικαιώματα και αμοιβές για άνδρες και γυναίκες. Η εφαρμογή του αποτελεί πρόκληση τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα ακόμα και σήμερα, ενώ η ισότητα στην εργασία είναι ένα από τα σημαντικότερα διεθνή κριτήρια για την ποιότητα του δημοκρατικού πολιτεύματος ενός κράτους.
1989: Νομοθεσία για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών
Η νομοθεσία του 1989 για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών ήταν πρωτοποριακή για την εποχή της στην Ελλάδα, καθώς προέβλεψε τη δυνατότητα της νομικής παρέμβασης. Για πρώτη φορά ποινικοποιήθηκε η ενδοοικογενειακή βία και άλλες μορφές κακοποίησης, θεσμοθετώντας το νομικό πλαίσιο για την προστασία των θυμάτων και επιβάλλοντας κυρώσεις στους δράστες. Μέχρι τότε, η βία κατά των γυναικών αντιμετωπιζόταν ως ιδιωτικό ζήτημα και δεν υπήρχαν σαφείς νομικές διατάξεις για την ποινική δίωξή της.
ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΒΓΗΚΑΝ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΔΙΑΡΚΗ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑ
-Μαργαρίτα Τσάντ – Παπανδρέου:
Υπήρξε πρωταγωνίστρια σε πολλές έως τώρα «άγνωστες πτυχές» της περίφημης «Αλλαγής» στις αρχές του 1980, επιβεβαιώνοντας το ρητό ότι πίσω από έναν πετυχημένο άνδρα βρίσκεται μια ισχυρή γυναίκα.
Η επιδραστικότητα της Μαργαρίτας Παπανδρέου αποτυπώθηκε στις κυβερνητικές πρωτοβουλίες του ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του 1980 για την ισότητα των δύο φύλων και τη χειραφέτηση της γναίκας.
Οι ριζικές μεταρρυθμίσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο ήταν αποτέλεσμα της δικής της δράσης. Η ίδια, ως πρόεδρος της Ένωσης Γυναικών Ελλάδος, προώθησε μια πρωτοποριακή ατζέντα για τα δικαιώματα του έως τότε καταπιεσμένου «ασθενούς» φύλου.
Από το δικαίωμα στην εργασία έως την υπεράσπιση της «αυτοδιάθεσης» του σώματος και της ζωής, μέσα από την άμβλωση και το διαζύγιο, αντίστοιχα.
Μελίνα Μερκούρη
Από τον Οκτώβριο του 1981 και για οκτώ χρόνια η Μελίνα θα είναι η υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας. Έχοντας για μεγάλο της ατού τις σημαντικές γνωριμίες της στο εξωτερικό οργανώνει αντίστοιχα την πολιτική της, επιδεικνύοντας μεγάλη εξωστρέφεια, που μόνον καλό προσέφερε στη χώρα. Όπως όταν συναντιόταν με σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής σαν τον Τζακ Λανγκ που ήταν και προσωπικός της φίλος, τον Αντρεότι, τον Γκένσερ, τον Πάλμε, τον Γκονζάλεθ, τον Πάπα, την Γκάντι, τον Μιτεράν.
Ένα μόλις χρόνο μετά την εκλογή της θα έριχνε και την «βόμβα» διεθνώς, θέτοντας για πρώτη φορά επίσημα ως υπουργός Πολιτισμού το αίτημα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα στη Διεθνή Διάσκεψη Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO στο Μεξικό, τον Ιούλιο το 1982. Μερικά χρόνια αργότερα το 1989, με την προκήρυξη διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού θα κινούσε και τη διαδικασία ανέγερσης ενός νέου Μουσείου Ακρόπολης, που θα στέγαζε τα Γλυπτά, διοργανώνοντας για το σκοπό αυτό και σημαντικές εκδηλώσεις, όπως οι συναυλίες του Μστισλάβ Ροστροπόβιτς, του Βαγγέλη Παπαθανασίου και άλλων. Και παράλληλα θα έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στην αναστήλωση των μνημείων της Ακρόπολης και γενικότερα στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Στην Μελίνα όμως ανήκει και η ιδέα ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας στον άξονα Ιερά Οδός – Πλάκα – Στύλοι Ολυμπίου Διός, για τη δημιουργία ενός αρχαιολογικού πάρκου, πιστεύοντας ότι «είναι χρέος της Ελλάδας να διασώσει την καρδιά της ιστορίας της, την καρδιά της Αθήνας, το ιστορικό της κέντρο». Αλλά δική της ήταν και η ιδέα του θεσμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης», που καθιερώθηκε από το 1985 με πρώτη πόλη την Αθήνα και έκτοτε συνεχίζεται με μεγάλη επιτυχία από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.
Θεωρώντας εξάλλου απαραίτητη την πολιτιστική αποκέντρωση δημιούργησε από το 1983 τον θεσμό των Περιφερειακών Θεάτρων, με το πρόγραμμα «Μελίνα – Εκπαίδευση και Πολιτισμός» θέλησε να επιτύχει τη διείσδυση του πολιτισμού στα σχολεία ενώ με το πρόγραμμα «Αιγαίο Αρχιπέλαγος» και σε συνεργασία με άλλα υπουργεία και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου στόχευσε στην προβολή του αιγαιοπελαγίτικου πολιτισμού. Παράλληλα όμως συνέβαλε και στην κατάδειξη της λεηλασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κατεχόμενη Κύπρο.
Φώφη Γεννηματά
«Γυναίκα. Είναι η ίδια η ζωή. Κι όσο δεν έχουμε τη θέση που δικαιούμαστε και μας αξίζει στην κοινωνία, θα είμαστε εδώ για να διεκδικούμε και να πετυχαίνουμε. Και μέρες σαν τη σημερινή να γιορτάζουμε ένα ακόμα βήμα προς την ουσιαστική ισότητα. Χρόνια πολλά».
