ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
ΠΑΣΟΚ: Φρένο στους πλειστηριασμούς της πρώτης κατοικίας – Η αλήθεια για τα “κόκκινα δάνεια” (VIDEO)
Εκτός από τον πληθωρισμό, την ενεργειακή κρίση και την εργασιακή ανασφάλεια, που πλήττουν την ελληνική οικονομία, γιγαντώνεται και το πρόβλημα του ιδιωτικού χρέους, φέρνοντας σε ασφυξία τα πιο ευάλωτα κοινωνικά στρώματα: Νοικοκυριά που δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν έγκαιρα τις οφειλές τους σε δάνεια ή στο κράτος επειδή το εισόδημα τους «φεύγει» σε άλλες πιεστικές ανάγκες. Μικρομεσαίες επιχειρήσεις που πάσχουν από έλλειψη ρευστότητας και δεν μπορούν να ακολουθήσουν ένα αξιόπιστο πλάνο εισπράξεων και υποχρεώσεων. Επαγγελματίες με χαμηλά εισοδήματα που έχουν δανειστεί αλλά πλέον δεν τα βγάζουν πέρα λόγω της ακρίβειας. Στη δημόσια σφαίρα, μιλάμε συνήθως για το χρέος της κυβέρνησης, το δημόσιο χρέος, και σωστά επισημαίνουμε τους κινδύνους να τεθεί πάλι εκτός ελέγχου. Όμως, και το ιδιωτικό χρέος συνιστά μια άλλη παράλληλη απειλή για την οικονομία της χώρας και βαίνει αυξανόμενο. Πριν από 20 χρόνια το ιδιωτικό χρέος ήταν της τάξης του 30% – 40% του ΑΕΠ. Σήμερα, ξεπερνάει το 120% με ανοδικές τάσεις, γεγονός που απειλεί την επιβίωση των νοικοκυριών, τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων αλλά τελικά και τη σταθερότητα των τραπεζών και την ικανότητα τους να χρηματοδοτούν την ελληνική οικονομία.
Δείτε το Video
Σε τι συνίσταται, λοιπόν, το ιδιωτικό χρέος της Ελλάδας;
Τα χρέη στον ΕΦΚΑ αυξήθηκαν κατά 590,4 εκατ. ευρώ μέσα σε τρεις μήνες, φτάνοντας τα 43,5 δις ευρώ τον Ιούλιο του 2022. Οι απλήρωτοι φόροι έφτασαν τα 3,77 δις ευρώ το πρώτο πεντάμηνο του 2022, ενώ αυξήθηκαν κατά 800.000 οι οφειλέτες στην εφορία τον Μάϊο του 2022, με το συνολικό χρέος στην εφορία να φτάνει τα 112,55 δις ευεώ. Τα «κόκκινα δάνεια» ξεπερνούν συνολικά τα 100 δις ευρώ (σε τράπεζες και εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων), ενώ 1 στις 3 ρυθμίσεις δανείων «ξανακοκκινίζει» εντός του έτους, λόγω της δυσχερούς οικονομικής κατάστασης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Αρχής, το πρώτο τρίμηνο του 2022 είχαμε αύξηση των «κόκκινων» δανείων. Στα πάνω από 260 δις από εφορία, ΕΦΚΑ και μη εξυπηρετούμενα δάνεια (112,55+43,5+108) θα πρέπει να προστεθεί το ιδιωτικό χρέος από τους απλήρωτους λογαριασμούς ενέργειας, τις οφειλές σε ΟΤΑ και τις άγνωστου ύψους οφειλές μεταξύ ιδιωτών από απλήρωτες επιταγές.
Όλες οι πολιτικές, ως σήμερα, της κυβέρνησης για τη ρύθμιση του ιδιωτικού χρέους απέτυχαν:
- Ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών μέσα σε 14 μήνες λειτουργίας εμφανίζει πενιχρά αποτελέσματα. Μόλις 6500 αιτήσεις έχουν υποβληθεί οριστικά, ενώ έχουν συμφωνηθεί περίπου μόνο 1500 ρυθμίσεις. Μόνο ο αριθμός των κόκκινων δανείων υπερβαίνει το 1 εκατ.
- Δεν υπάρχει πλαίσιο προστασίας της 1ης κατοικίας. Ο φορέας επαναπόκτησης ακινήτων δεν έχει συσταθεί, ενώ οι πρόνοιές του (ιδιαίτερα μετά την αύξηση των αντικειμενικών αξιών) καλύπτουν μια περίμετρο μόλις 3500 οφειλετών.
- Στη ρύθμιση οφειλών για χρέη σε εφορία-ΕΦΚΑ κατά τη διάρκεια της πανδημίας (που αντιπροσωπεύουν πολύ μικρό ποσοστό των συνολικών οφειλών) μπήκε μόλις το 6% των οφειλετών.
- Ο αριθμός των πλειστηριασμών που έχει προσδιοριστεί για το 2022 θα ξεπεράσει τις 40.000.
Κορυφαία θέση στους παράγοντες εξάπλωσης του ιδιωτικού χρέους είναι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) προς νοικοκυριά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το 2021 τα ΜΕΔ βρίσκονταν στο 12,8% ως ποσοστό του συνόλου των τραπεζικών δανείων, σημαντικά υψηλότερα του μέσου όρου των χωρών της ΕΕ όπου ήταν μόλις 2,1% του συνόλου. Ωστόσο, το ιδιωτικό χρέος που αντιστοιχεί σε ΜΕΔ είναι πολλαπλάσιο του παραπάνω ποσοστού, αφού το συντριπτικό του μέρος τους έχει μεταβιβαστεί εκτός τραπεζικών ισολογισμών, σε Εταιρείες Απόκτησης Απαιτήσεων Δανείων και Πιστώσεων.
Είναι προφανές ότι η επισώρευση των διαδοχικών κρίσεων επιφέρει μια οικονομική αδυναμία πληρωμής λόγω έλλειψης ρευστότητας και υπάρχει η αίσθηση ότι εκεί οφείλονται περίπου το 80% των καθυστερήσεων.
Το υπόλοιπο 20% προέρχεται από τους λεγόμενους «στρατηγικούς κακοπληρωτές», οι οποίοι εκμεταλλεύονται ασύστολα τις αδυναμίες του νομοθετικού πλαισίου για να μην καταβάλλουν τις οφειλές τους, παρά το γεγονός ότι διαθέτουν επαρκή ρευστότητα και πλούτο τον οποίο μάλιστα συχνά επιδεικνύουν με προκλητικό τρόπο.
Παρά τις πολύχρονες προσπάθειες αντιμετώπισης, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα δεν κατάφερε τελικά να επιτύχει μεγάλης κλίμακας εξωδικαστικούς συμβιβασμούς με τους δανειολήπτες, αλλά ούτε και να διεκδικήσει τις μεγάλες εμπράγματες εγγυήσεις από τους στρατηγικούς κακοπληρωτές για να βελτιώσει τους ισολογισμούς του. Για τον λόγο αυτό κατέφευγε όλο και περισσότερο στην εκχώρηση του μη εξυπηρετούμενου χαρτοφυλακίου προς επενδυτικές εταιρείες που το αποκτούν σε πολύ χαμηλές τιμές και μετά το διαχειρίζονται ανεξέλεγκτα.
Οι εταιρείες απόκτησης και διαχείρισης απαιτήσεων ενδιαφέρονται περισσότερο για τη γρήγορη ρευστοποίηση και πώληση των ασφαλειών παρά για την αποκατάσταση μίας μακροπρόθεσμης και βιώσιμης πιστωτικής σχέσης. Δάνεια και πιστώσεις, με τα οποία καταναλωτές και επιχειρήσεις έχουν συνδέσει τις συνθήκες της ύπαρξής τους, αντιμετωπίζονται με μία λογική που μακράν απέχει από τους κανόνες του υπεύθυνου δανεισμού.
Σε αυτή την κατεύθυνση, έχει ήδη αναπτυχθεί η δευτερογενής αγορά ΜΕΔ, όπου πακέτα δανείων πωλούνται από servicer σε άλλο servicer με διαφορετικό ποσοστό από το ποσοστό αρχικής αγοράς, ενώ πακέτα δανείων πωλούνται ακόμα και σε τράπεζες (όχι αυτές από τις οποίες προήλθαν), δημιουργώντας εύλογα ερωτήματα για την ηθική διάσταση της πολιτικής αυτής. Δηλαδή π.χ. μια τράπεζα πωλεί ένα δάνειο στο 12% της αξίας του, η εταιρεία διαχείρισης που το αγοράζει το ρυθμίζει με τον οφειλέτη και το δάνειο (ρυθμισμένο πλέον) επαναπωλείται στο 25% της αρχικής του αξίας, σε άλλο fund ή και σε τράπεζα. Σε όλη αυτή την πορεία, δεν δίνεται προτιμησιακό δικαίωμα στον δανειολήπτη (π.χ. να αγοράσει το δάνειο στο 30 ή 40% της αρχικής του αξίας), όπως έχει γίνει στην Κύπρο με τα επιχειρηματικά δάνεια και έχει προταθεί από το ΠΑΣΟΚ με τροπολογία.
Παράλληλα, οι τράπεζες παρέχουν εκτενείς πιστωτικές διευκολύνσεις προς τις Εταιρείες Απόκτησης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις (ΕΑΑΔΠ) στην Ελλάδα, πράγμα που δεσμεύει ένα σημαντικό μέρος της τραπεζικής ρευστότητας σε διαδικασίες διαχείρισης των ΜΕΔ αντί να κατευθύνετα προεχόντως στην πραγματική οικονομία και τις παραγωγικές επενδύσεις.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι σε αυτές τις συνθήκες οι ΕΑΑΔΠ σημειώνουν εντυπωσιακή κερδοφορία σε σύγκριση με τα αποτελέσματα σε άλλες χώρες: Για παράδειγμα, το EBITDA μιας χαρακτηριστικής εταιρείας το πρώτο τρίμηνο του 2022 έφτασε στο 53%, ενώ στην Ιταλία ήταν 24% και στις Ιβηρικές χώρες μόλις 4%.
Πρόσφατα ξεκίνησε μια νέα διαδικασία παροχής ευνοϊκών δανείων προς δυνητικούς αγοραστές των ακινήτων που κατέχουν ώστε οι τράπεζες να τα επανεγγράψουν στους ισολογισμούς τους με την τρέχουσα αξία. Φυσικά με την ενέργεια αυτά χάνονται οριστικά τα ακίνητα πρώτης κατοικίας από τα νοικοκυριά χωρίς να τους δοθεί μία καλύτερη ευκαιρία να τα αποκτήσουν νομίμως και χωρίς να αντιμετωπίζονται πλέον ως μονίμως ασυνεπείς οφειλέτες.
Ούτε αυτό το σχέδιο όμως κρίνεται επαρκές για την αποκατάσταση των τραπεζικών ισολογισμών. Για τον λόγο αυτό και προκειμένου να μειωθεί ακόμα περισσότερο το βάρος των μη-εξυπηρετούμενων δανείων, τόσο οι τράπεζες όσο και οι Εταιρείες Απαιτήσεων προγραμματίζουν ένα άγριο κύμα δεκάδων χιλιάδων πλειστηριασμών κατά τους επόμενους μήνες, εν μέσω της επιδεινούμενης ενεργειακής κατάστασης και της γενικότερης οικονομικής δυσπραγίας.
Πιστεύουμε ότι τα σχέδια αυτά θα δυναμιτίσουν ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες επιβίωσης των φτωχών νοικοκυριών και θα διαταράξουν την κοινωνική συνοχή και ηρεμία σε μια περίοδο που είναι πιο απαραίτητη από ποτέ. Εφ’ όσον αποστολή των τραπεζών είναι η εξυπηρέτηση της πραγματικής οικονομίας και των αναγκών της κοινωνίας, στο επίκεντρο των πολιτικών της αντιμετώπισης του προβλήματος του ιδιωτικού χρέους πρέπει να βρίσκονται και οι ανάγκες των οφειλετών, νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Τα δάνεια δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως εμπορεύματα αλλά ως μέσα παραγωγικής ανάπτυξης και αυτό ισχύει και για δάνεια που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες αποπληρωμής.
Η αντιμετώπιση των μη εξυπηρετούμενων δανείων οφείλει, λοιπόν, να υπακούει στους κανόνες του υπεύθυνου δανεισμού. Ο τελευταίος δεν εξαντλείται στο χρονικό σημείο της χορήγησης του δανείου αλλά καταλαμβάνει όλη τη διάρκεια της πίστωσης. Δικαιολογεί και επιβάλλει στην τράπεζα, που εμπιστεύτηκε ο καταναλωτής ή η επιχείρηση για την ανάληψη του δανείου, και συνεπώς και σε εκείνον που τη διαδέχθηκε, σε περίπτωση που έχουν, όχι από δική του ευθύνη, ανατραπεί ή μεταβληθεί οι συνθήκες εξυπηρέτησής του, να προβεί σε προσαρμογές που θα βελτιώσουν και θα αποκαταστήσουν την ικανότητα αποπληρωμής του οφειλέτη.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Για τους λόγους αυτούς προτείνουμε τις παρακάτω συγκεκριμένες ενέργειες:
- Άμεση αναστολή των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας για τα φτωχά και πληττόμενα νοικοκυριά, τα οποία θα προσδιοριστούν με βάση συγκεκριμένα και ρεαλιστικά κριτήρια χαμηλού εισοδήματος και μεγέθους κατοικίας, με βάση τον Ν. 3869/2010.
- Ρύθμιση 120 δόσεων για χρέη σε εφορία -ΕΦΚΑ, με κίνητρα για όσους τηρούν τη ρύθμιση (30% μείωση του συνολικού χρέους).
- Βελτίωση των προτεινόμενων όρων αμοιβαίου διακανονισμού μεταξύ τράπεζας και οφειλέτη και εξάντληση της δυνατότητας για αριθμό δόσεων ως και τος 240, ώστε να λαμβάνεται υπόψη η δυσμενής οικονομική συγκυρία και η συνακόλουθη έλλειψη ρευστότητας, αλλά και να τηρείται η ρύθμιση
- Αναβάθμιση του Κώδικα Δεοντολογίας της Τράπεζας της Ελλάδος με τη θέσπιση κινήτρων για ουσιαστική συμμετοχή των τραπεζών και των εταιρειών που αποκτούν τις απαιτήσεις τους (ΕΑΑΔΠ) για παροχή, στο πλαίσιο των αρχών του Κώδικα, αιτιολογημένων και ενδεδειγμένων προτάσεων ρύθμισης.
- Πρόβλεψη προσφυγής των δανειοληπτών σε μία ανεξάρτητη βαθμίδα (Συνήγορο του Καταναλωτή, Τραπεζικό Διαμεσολαβητή ή Επιτροπή στο πλαίσιο της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης του Ιδιωτικού Χρέους) προκειμένου να επιδιωχθεί περαιτέρω η διευθέτηση της οφειλής και να εξεταστεί η βιωσιμότητα ή μη της προτεινόμενης από την τράπεζα ή την ΕΑΑΔΠ ρύθμισης
- Σύσταση Φορέα Απόκτησης και Εκμίσθωσης Ακινήτων για υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα, με διεύρυνση των κριτηρίων ένταξης, ο οποίος δεν θα διασφαλίζει μόνο την παραμονή των υπερχρεωμένων νοικοκυριών στην κατοικία τους, μέσω ενός -επιδοτούμενου μάλιστα για τα ευάλωτα νοικοκυριά- μισθώματος, αλλά και τη μέσω της καταβολής μισθώματος αποπληρωμή της αξίας της και επαναγορά της.
- Αντιμετώπιση ιδιαιτέρων προβλημάτων και εστιών υπερχρέωσης, όπως των δανείων σε ελβετικό φράγκο, με την ισομερή και δίκαιη, ανάμεσα στον δανειολήπτη και την τράπεζα, κατανομή του κινδύνου από την απρόβλεπτη ανατροπή της συναλλαγματικής ισοτιμίας.
- Παροχή δυνατότητας στον οφειλέτη, πριν πωληθεί το δάνειό του, να το αγοράσει ο ίδιος (δικαίωμα προαίρεσης), σε τιμή που θα λαμβάνει υπόψη τα συμφέροντα και του πιστωτικού ιδρύματος. Η ίδια υποχρέωση θα ισχύσει, μεταβατικά, για εταιρίες απόκτησης απαιτήσεων όσον αφορά τα δάνεια που έχουν ήδη πωληθεί. Παροχή δυνατότητας, επίσης, σε αγρότες-κτηνοτρόφους να διατηρούν ένα ποσοστό της αγροτικής γης που έχει κατασχεθεί, ως μοναδικό μέσο επιβίωσης.
