“Το ερώτημα του Φράνσις” -Γράφει ο Κώστας Χρονόπουλος

Το 1989, ο πολιτικός επιστήμονας Φράνσις Φουκουγιάμα έγραψε το διάσημο βιβλίο του “Το τέλος της ιστορίας”. Η τότε αποδόμηση του σοβιετικού ονείρου, αλλα και η εμφανής νίκη του καπιταλιστικού “δυτικού” συστήματος, έναντι του κουμμουνισμού δημιουργούσε το ερώτημα “και τώρα, τι;”. Ο Φουκουγιάμα διερωτήθηκε, κατά πόσον η πολιτική, έχει πλεον επιτελέσει τον σκοπό της και η φιλελεύθερη δημοκρατία (liberal democracy) εχει αναδειχθεί στο καλύτερο συστημα διακυβέρνησης των ανθρώπινων κοινωνιών. 

Τρεις δεκαετίες αργότερα, το ερώτημα του Φράνσις παραμένει αναπάντητο. Η πανδημία του covid19 αλλά και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία “φώτισαν άπλετα” τα μειονεκτήματα του “δυτικού μοντέλου”, καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως, η δημοκρατία, ως πολίτευμα έχει πολλά ελαττώματα και απαιτήσεις. Αρχικά, οι δημοκρατικές κοινωνίες έχουν αργούς ρυθμούς αντίδρασης. Οι ευρωπαϊκές χώρες, κρίθηκαν ανίκανες να αντιδράσουν έγκαιρα στις κινήσεις του κ.Πούτιν, οδηγώντας τόσο στην διόγκωση της ανθρωπιστικής καταστροφής στην Ουκρανία, αλλά και στην εκτόξευση του πληθωρισμού και των τιμών στο χρηματιστήριο της ενέργειας. Τα ληφθέντα εν τέλη μέτρα, σκόπευαν περισσότερο στην θεραπεία των προβλημάτων, παρά στην πρόληψή τους. 

Δευτερευόντως, οι δημοκρατίες απαιτούν ορθολογικά και “κοινωνικά” σκεπτόμενους πολίτες και αυτό δεν είναι κάτι δεδομένο. Όπως απέδειξε το αντιεμβολιαστικό κίνημα , αλλά και η ψευδό-επιστημονική παραφιλολογία που επικρατούσε καθημερινά στα ΜΜΕ της χώρας, το “σύστημα” δεν αναπαράγει την πραγματική είδηση αλλά εκείνη που πουλάει. Έτσι, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος “καχυποψίας” πολιτών και κράτους. Από την μια η κυβέρνηση, “είναι ένας κρυψίνους”, ένας θεσμός που υπηρετεί μια ολιγαρχία που την στηρίζει και όχι το κοινό όφελος. Από την άλλη οι πολίτες παρουσιάζονται ως ατομικιστές, ιδιοτελείς μονάδες που ούτε σκέφτονται αλλά ούτε και πράττουν λογικά. 

Βέβαια οφείλουμε να παραδεχθούμε πως η φιλελεύθερη δημοκρατία, μας έχει προσφέρει μυριάδες πλεονεκτήματα και είναι ο θεμέλιος λίθος της σύγχρονης καινοτόμου τεχνολογικής βιομηχανίας. Τα trickle down economics -ναι αυτά που καταδίκασε ο Biden- είναι ενας ταχύτατος κινητήρας, οπου οι φιλόδοξοι εφευρέτες βρίσκουν “τυχοδιώκτες” επενδυτές να υποστηρίξουν τις “τρελες” ιδέες τους, επιταχύνοντας την ανάπτυξη αλλα και το βιωτικό επίπεδο των ανθρώπων.  Η silicon valley στις μερες μας, το Menlo Park το 1980, η Δυτική Γερμανία και Νοτια Κορέα τις δεκαετίες του 50 και του 60 και πολλά ακομα “λίκνα” τεχνολογικών επαναστάσεων, εγιναν δυνατά εξαιτίας του φιλελεύθερου καπιταλισμού. Μερικές φορές, όπως έλεγε και ο Ρίγκαν, όντως το κράτος επεμβαίνει δια της απουσίας του. 

Το άθροισμα θετικών και αρνητικών δεν έχει νόημα, παρά μόνο σε ένα επίπεδο ανούσιας ιδεολογικής σύγκρουσης. Η ουσία της δημοκρατίας βρίσκεται στον διάλογο, με στόχο την ανακάλυψη της αλήθειας. Το ερώτημα του Φράνσις παραμένει μετέωρο και καλώς παραμένει. Αν το εξετάσουμε σκωπτικά θα δούμε πως δεν είναι τόσο ερώτημα όσο ένας δείκτης. Ένας δείκτης, όπου όσο πιο πλουραλιστικά απαντάται, τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα της δημοκρατίας μας. Ο δογματισμός είναι το αυγό του φιδιού του απολυταρχισμού, και η ελευθερία στην άποψη, η μπότα μας που το σπάει!