Εκλογές 1963: Η άτυπη συμμαχία του Κέντρου με την Αριστερά και το μέτωπο απέναντι στη Δεξιά

Σαν σήμερα 3 Νοεμβρίου…

Η 3η Νοεμβρίου 1963 αποτελεί τομή στη μεταπολεμική πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Ήταν η πρώτη φορά που η Ένωση Κέντρου, υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου, ανέτρεπε εκλογικά την κυριαρχία της Δεξιάς και της ΕΡΕ, εγκαινιάζοντας ένα νέο πολιτικό κεφάλαιο. Το ποσοστό 42% και οι 138 έδρες δεν εξασφάλιζαν αυτοδυναμία, αλλά έθεταν τον Παπανδρέου σε θέση πολιτικής πρωτοβουλίας απέναντι σε ένα καθεστώς που είχε δοκιμαστεί σκληρά από το σκάνδαλο των «εκλογών βίας και νοθείας» του 1961 και τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη τον Μάιο του 1963.

Η επικράτηση του Κέντρου δεν ήταν απλώς αριθμητική. Ήταν πολιτική και ηθική. Ανέδειξε το αίτημα της Δημοκρατίας, της νομιμότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης απέναντι σε έναν κρατικό μηχανισμό που λειτουργούσε υπό τον ασφυκτικό έλεγχο των Ανακτόρων και των παρακρατικών μηχανισμών της Δεξιάς. Ο «Ανένδοτος Αγών» του Παπανδρέου δικαιωνόταν στις κάλπες.

Ωστόσο, η νίκη αυτή δεν θα είχε πρακτικό αποτέλεσμα χωρίς την άτυπη, αλλά ιστορικά καθοριστική, στήριξη της ΕΔΑ. Η Αριστερά, τραυματισμένη από τη δεκαετία των διώξεων, των εξοριών και των πολιτικών αποκλεισμών, επέλεξε τη στρατηγική της ανοχής προς την κυβέρνηση Παπανδρέου, προτάσσοντας τη δημοκρατική ενότητα απέναντι στη δεξιά αυταρχία. Οι 28 βουλευτές της ΕΔΑ δεν συμμετείχαν στην κυβέρνηση, αλλά με τη στάση τους επέτρεψαν τον σχηματισμό της και απέτρεψαν την επιστροφή της ΕΡΕ στην εξουσία.

Η ψήφος εμπιστοσύνης που εξασφάλισε η Ένωση Κέντρου στη Βουλή, χάρη στην ανοχή της ΕΔΑ, αποτύπωνε για πρώτη φορά μια πολιτική σύμπλευση του προοδευτικού χώρου. Ο Παπανδρέου γνώριζε ότι αυτή η λεπτή ισορροπία δεν μπορούσε να κρατήσει για πολύ· όμως την αξιοποίησε με μαεστρία. Μέσα σε δύο μήνες διαμόρφωσε το έδαφος για τις εκλογές του Φεβρουαρίου 1964, στις οποίες πέτυχε την αυτοδυναμία με το εντυπωσιακό 52,72%.

Η σύντομη εκείνη συγκυβέρνηση του 1963 απέδειξε ότι, στην Ελλάδα, η συνεργασία Κέντρου και Αριστεράς μπορούσε να ανατρέψει την ηγεμονία της Δεξιάς. Ήταν η πρώτη, έστω και άτυπη, απόπειρα συγκρότησης ενός ευρύτερου δημοκρατικού μετώπου, προάγγελος των μετέπειτα πολιτικών εξελίξεων που θα ωρίμαζαν μέσα από την αντίσταση, την ΕΔΑ, το ΠΑΚ και τελικά το ΠΑΣΟΚ.

Η πολιτική στρατηγική του Γεωργίου Παπανδρέου δεν περιορίστηκε σε έναν εκλογικό τακτικισμό. Υπήρξε η πρώτη συνειδητή προσπάθεια να οικοδομηθεί ένα πλειοψηφικό προοδευτικό ρεύμα που θα υπερασπιζόταν το Σύνταγμα, θα επανέφερε την ισοπολιτεία και θα θεμελίωνε την εθνική αναγέννηση πάνω στη λαϊκή κυριαρχία. Στο πολιτικό προσκήνιο αναδύθηκε, έτσι, μια νέα Ελλάδα – πιο δίκαιη, πιο ελεύθερη, με επίγνωση ότι η δημοκρατία δεν χαρίζεται, αλλά κατακτάται με συμμαχίες, αγώνες και πίστη στις αρχές της προόδου.